Danıştay 6. Daire 2019/16090 Esas 2022/3245 Karar Sayılı İlamı

T.C.
D A N I Ş T A Y
ALTINCI DAİRE
Esas No : 2019/16090
Karar No : 2022/3245


DAVACI : ...
VEKİLLERİ : Av. ...
Av. ...

DAVALI : ... Bakanlığı - ANKARA
VEKİLİ : ...., Hukuk Müşaviri (E-Tebligat)

DAVANIN KONUSU : Yabani orkide (salep) bitkisi toplandığından bahisle, 2872 sayılı Çevre Kanununun 9. maddesinin (f) bendi ile 20. maddesinin (k) bendi uyarınca davacıya 60.163,00-TL idari para cezası verilmesine ilişkin 08/03/2019 tarih ve 2019/02 sayılı Tarım ve Orman Bakanlığı XI. Bölge Müdürlüğü Samsun Şube Müdürlüğü işlemi ile (mülga) Doğal Çiçek Soğanlarının Üretimi, Doğadan Toplanması ve İhracatına İlişkin Yönetmeliğin 23. maddesinin 4. fıkrasının iptali istenilmektedir.

DAVACININ İDDİALARI : Davacı, salep üreticisi olduğunu, salep soğanlarını hukuka uygun şekilde topladığını, doğadan salep toplama izin belgesinin mevcut olduğunu, dava konusu işlemle suçta ve cezada orantılılık ilkesinin ihlal edildiğini, 2872 sayılı Çevre Kanununun 9. maddesinin (f) fıkrası ile 20. maddesinin (k) fıkrasının iptali istemiyle Anayasa Mahkemesine başvurulması gerektiğini ileri sürmektedir.

DAVALININ SAVUNMASI :
Öncelikle, usule ilişkin olarak, davacının, dava konusu işlemlerin iptalini istemekte menfaatinin bulunup bulunmadığının ve davanın dava açma süresi içinde açılıp açılmadığının resen araştırılması, yasal süre içinde açılmadığının tespiti halinde, davanın süre aşımı nedeniyle reddedilmesi gerektiği ileri sürülmüştür.
Esasa ilişkin olarak ise; davacının olay tarihi itibarıyla geçerli bir izni olmadığı, (mülga) Doğal Çiçek Soğanlarının Üretimi, Doğadan Toplanması ve İhracatına İlişkin Yönetmeliğin 8. maddesi uyarınca salep türlerinin doğadan toplanmasının yasak olduğu, aynı Yönetmeliğin 23. maddesinin 4. fıkrası uyarınca doğadan izinsiz ve kaçak toplama yapan kişi ve kuruluşlara Çevre Kanunu uyarınca işlem yapılacağı, (mülga) Doğal Çiçek Soğanlarının Üretimi, Doğadan Toplanması ve İhracatına İlişkin Yönetmelik kapsamında doğal çiçek soğanlarının üç gruba ayrıldığı, birinci grupta "Türkiye’de endemik olan, nesilleri tehlike altında bulunan ve doğadan toplamak suretiyle ihraç edilmesi yasak olan çiçek soğanları"nın yer aldığı, salep türlerinin tamamının bu grup kapsamında yer aldığı, 12/12/2018 tarih ve 30623 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Doğal Çiçek Soğanlarının 2019 Yılı İhracat Listesi Hakkında Tebliğ in 4. maddesinin 1. fıkrasının (a) bendi ile salep familyası türlerinin yumru ve droglarının da (toz, tablet ve her türlü formda) ihracatının yasaklanmış olduğu, salep soğanlarının toplanmasının aynı zamanda 2872 sayılı Çevre Kanununun 9. maddesinin (f) bendi ile de yasaklanmış olduğu, 2872 sayılı Çevre Kanununun 9. maddesinin (f) bendinde belirtilen esaslara ve yasaklara aykırılığın aynı Kanunun 20. maddesinin (k) bendi uyarınca cezalandırılacağı savunulmaktadır.

DANIŞTAY TETKİK HAKİMİ ...'IN DÜŞÜNCESİ : Davacı tarafından 23. maddesinin 4. fıkrasının iptali istenilen 19/07/2012 tarih ve 28358 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Doğal Çiçek Soğanlarının Üretimi, Doğadan Toplanması ve İhracatına İlişkin Yönetmeliğin 21/03/2017 tarih ve 30014 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Doğal Çiçek Soğanlarının Doğadan Toplanması, Üretimi ve İhracatına İlişkin Yönetmeliğin 23. maddesiyle yürürlükten kaldırıldığı anlaşıldığından dava konusu Yönetmelik hükmü yönünden karar verilmesine yer olmadığına karar verilmesi gerektiği, davacıya idari para cezası verilmesine ilişkin dava konusu işlemden, işlemin 2872 sayılı Çevre Kanununun 9. maddesinin (f) bendinde belirtilen esaslara ve yasaklara aykırı davranılması nedeniyle aynı Kanunun 20. maddesinin (k) bendi uyarınca tesis edildiğinin anlaşılması nedeniyle dava konusu işlem yönünden davanın reddine karar verilmesi gerektiği düşünülmektedir.

DANIŞTAY SAVCISI ...'IN DÜŞÜNCESİ : Dava , davacı tarafından, yabani orkide (salep) bitkisi toplanıldığından bahisle, 2872 sayılı Çevre Kanunu'nun 9. maddesinin (f) bendi ile 20. maddesinin (k) bendi uyarınca 60.163,00-TL idari para cezası verilmesine ilişkin 08/03/2019 tarih ve 2019/02 sayılı Tarım ve Orman Bakanlığı XI. Bölge Müdürlüğü Samsun Şube Müdürlüğü işlemi ile (mülga) Doğal Çiçek Soğanlarının Üretimi, Doğadan Toplanması ve İhracatına İlişkin Yönetmeliğin 23/4. maddesinin iptali istemiyle açılmıştır.
2872 sayılı Çevre Kanunu'nun 9. maddesinin (f) bendinde, "Biyolojik çeşitliliğin sürdürülebilirliliğinin sağlanması bakımından nesli tehdit veya tehlike altında olanlar ile nadir bitki ve hayvan türlerinin korunması esas olup, mevzuata aykırı biçimde ticarete konu edilmeleri yasaktır." hükmüne; 20. maddesinin (k) bendinde, "Bu Kanunun 9 uncu maddesinin (a) bendinde belirtilen hususlara aykırı olarak biyolojik çeşitliliği tahrip edenlere, (...), (f) bendinde belirlenen esaslara ve yasaklamalara aykırı davrananlara 20.000 Türk Lirası, ... idarî para cezası verilir." düzenlemesine yer verilmiştir.
19.07.2012 tarih ve 28358 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan (mülga) Doğal Çiçek Soğanlarının Üretimi, Doğadan Toplanması ve İhracatına İlişkin Yönetmeliğin "İhracaat Yönünden Doğal Çiçek Soğanlarının Sınıflandırılması" başlıklı 7. maddesinin 1. fıkrasında "İhracat yönünden doğal çiçek soğanları, a) Türkiye’de endemik olan, nesilleri tehlike altında bulunan ve doğadan toplamak suretiyle ihraç edilmesi yasak olan çiçek soğanları, b) Doğadan toplanması, üretimi, hasadı ve ihracatı kotaya tabi olan çiçek soğanları, ..." olarak ifade edilmiş, 4. fıkrasında, "Birinci fıkranın (a) ve (b) bentlerinde belirtilen çiçek soğanlarının üretici veya firma tarafından üretilmesi için doğadan materyal toplanması, Teknik Komite kararı doğrultusunda Bakanlığın iznine tabidir." düzenlemesine; "İhracat Listesinin İlanı" başlıklı 8. maddesinde, "Teknik Komite kararı ile doğadan toplanarak ihracatı yasak olan çiçek soğanlarının cins ve türleri, kotayla sınırlandırılan çiçek soğanlarının cinsleri, türleri, ihracat miktarları ve çevre ölçüleri ile ihracatı üretimden serbest olan çiçek soğanlarının cins ve türleri Bakanlık tarafından her yıl Kasım ayı sonuna kadar belirlenir..." düzenlemesine, "İdari Yaptırımlar" başlıklı 23. maddesinin 4. fıkrasında, "Doğadan izinsiz ve kaçak toplama yapan kişi veya kuruluşlara, 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanunu uyarınca işlem yapılır." düzenlemesine yer verilmiştir.
2872 sayılı Kanunun 12. maddesinde, bu Kanun hükümlerine uyulup uyulmadığının denetlenmesi yetkisinin Çevre ve Şehircilik Bakanlığına  ait olduğu, gerektiğinde bu yetkinin Bakanlıkça; il özel idarelerine,  çevre denetim birimlerini kuran belediye başkanlıklarına Denizcilik Müsteşarlığına, Sahil Güvenlik Komutanlığına, 13/10/1983 tarihli ve 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanununa göre belirlenen denetleme görevlilerine devredilebileceği denetimlerin Bakanlığın belirlediği denetim usul ve esasları çerçevesinde yapılacağı hükmüne yer verilmiştir.
03/04/2007 günlü, 26482 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, Çevre Kanununa Göre Verilecek İdarî Para Cezalarında İhlalin Tespiti ve Ceza Verilmesi ile Tahsili Hakkında Yönetmeliğin, "Çevre Denetim Ekibinin Görevlendirilmesi" başlıklı 7. maddesinde; Çevre Kanununda belirtilen yükümlülüklerin ilgililerce yerine getirilip getirilmediğinin tespiti için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı merkez veya taşra teşkilatı ile Bakanlıkça yetki verilmiş kurum veya kuruluşların yetkili makamı tarafından usulüne uygun olarak iki veya daha fazla kişiden meydana gelen çevre denetim ekibinin görevlendirileceği, "Çevre Denetim Ekibinin Görevleri" başlıklı 8. maddesinde; çevre denetim ekibinin, çevre mevzuatı çerçevesinde; denetimi gerçekleştirmek ve çevre kirliliğinin ve/veya ihlalin nedenini belirlemekle ve durum tespitine ve/veya ihlaline ilişkin yapılan işlemleri denetim/tespit tutanağı ile belirlemekle görevli olduğu, 13. maddesinde; 2872 sayılı Çevre Kanununun ilgili hükümleri çerçevesinde Bakanlık merkez ve taşra teşkilatı veya Bakanlıkça yetki verilmiş kurum veya kuruluşların yetkili makam tarafından çevre denetimi ile görevlendirilen personel tarafından yapılan denetimler sonucunda tespit edilen ihlallerle ilgili olarak, fiilleri işleyenler hakkında Ek-3’te yer alan Çevre Denetim Tutanağının; gemilerle ilgili olarak ise Ek-2’de yer alan Tespit Tutanağının düzenleneceği, belirtilen şekilde düzenlenen Çevre Denetim Tutanağı ile Tespit Tutanağının numune alınmış ise analiz sonucuna ilişkin rapor, fotoğraf, video çekimi yapılmış ise buna ilişkin kanıtlar ve ilgili diğer her türlü belgelerin de eklenmek suretiyle denetim ile görevlendirilen personelin bağlı olduğu ve idari yaptırım kararı vermeye yetkili merciye intikal ettirileceği, 14. maddesinde ise; idari yaptırım kararı vermeye yetkili merci tarafından, intikal ettirilen Çevre Denetim Tutanağı veya Tespit Tutanağı ve ilgili belgelerin değerlendirerek gerekli yaptırım kararının verileceği kuralı yer almıştır.

Uyuşmazlık konusu olayda, 26.02.2019 tarihinde Mahmutbeyli Jandarma Karakol Komutanlığı tarafından yapılan önleyici kolluk devriyesi esnasında, gidiş istikametine göre sağda yol kenarında 55 AYH 22 plakalı aracın park halinde görüldüğü ve kontrol için duran jandarma devriyesince, araç içerisinde herhangi bir kimsenin olmadığının görülmesi üzerine, devriye aracı ses yayın sisteminden ikaz yapıldığı ve araç sürücüsü araç başına çağırıldığı, Hasbi Kayacı ve Murat Kayacı isimli şahısların araç başına geldikleri, ne maksatla durakladıkları sorulduğunda, ormandan salep topladıklarını, salebin bir kısmının araçta, bir kısmının ise ormanda olduğunu beyan ettikleri, 2018 yılına ait belge ibraz ettikleri, XI. Bölge Müdürlüğü Samsun Şube Müdürlüğü ile yapılan görüşmede şahısların belgelerinin geçerli olmadığı tespitinin yapıldığı, bu tespit üzerine 2872 sayılı Çevre Kanunu'nun 9. maddesinin (f) bendi ile 20. maddesinin (k) bendi uyarınca 60.163,00-TL idari para cezası verilmesine ilişkin 08/03/2019 tarih ve 2019/02 sayılı Tarım ve Orman Bakanlığı XI. Bölge Müdürlüğü Samsun Şube Müdürlüğü işleminin ve işleme dayanak (mülga) Doğal Çiçek Soğanlarının Üretimi, Doğadan Toplanması ve İhracatına İlişkin Yönetmeliğin 23/4. maddesinin iptali istemiyle bakılmakta olan dava açılmıştır.
(Mülga) Doğal Çiçek Soğanlarının Üretimi, Doğadan Toplanması ve İhracatına İlişkin Yönetmeliğin 23/4. maddesinin iptali istemi yönünden;
Dava konusu Doğal Çiçek Soğanlarının Üretimi, Doğadan Toplanması ve İhracatına İlişkin Yönetmeliğin, 21/03/2017 günlü, 30014 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan ve aynı gün yürürlüğe giren Doğal Çiçek Soğanlarının Doğadan Toplanması, Üretimi ve İhracatına İlişkin Yönetmeliğin 23. maddesi ile yürürlükten kaldırıldığı anlaşıldığından davaya konu Yönetmelik maddesi hakkında karar verilmesine yer bulunmamaktadır.
Davaya konu idari para cezasının iptali istemi yönünden;
Davacı tarafından izinsiz olarak ormandan salep bitkisi toplandığından bahisle, Doğal Çiçek Soğanlarının Üretimi, Doğadan Toplanması ve İhracatına İlişkin Yönetmelik'in 8. ve 23/4. maddeleri uyarınca dava konusu 08/03/2019 tarih ve 2019/02 sayılı işlem tesis edilmiş ise de, anılan Yönetmeliğin 21/03/2017 günlü, 30014 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan ve aynı gün yürürlüğe giren Doğal Çiçek Soğanlarının Doğadan Toplanması, Üretimi ve İhracatına İlişkin Yönetmeliğin 23. maddesi ile yürürlükten kaldırıldığı görülmekte olup; idari para cezası ve cezaya dayanak tespit tarihleri itibarıyla yürürlükte olmayan (mülga) bir Yönetmeliğe dayanılarak tesis edilen idari para cezası verilmesine ilişkin dava konusu işlemde hukuka uyarlık bulunmamaktadır.
Diğer taraftan Çevre Kanunu kapsamındaki uygulamaların denetlenmesi yetkisinin Çevre ve Şehircilik Bakanlığına  ait olduğu, bu yetkinin, Bakanlıkça; il özel idarelerine,  çevre denetim birimlerini kuran belediye başkanlıklarına, Denizcilik Müsteşarlığına, Sahil Güvenlik Komutanlığına ve 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanununa göre belirlenen denetleme görevlilerine devredilebileceği, denetimlerin Bakanlığın belirlediği denetim usul ve esasları çerçevesinde yapılacağı, Çevre Kanununda belirtilen yükümlülüklerin ilgililerce yerine getirilip getirilmediğinin tespiti için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı merkez veya taşra teşkilatı ile Bakanlıkça yetki verilmiş kurum veya kuruluşların yetkili makamı tarafından usulüne uygun olarak iki veya daha fazla kişiden meydana gelen çevre denetim ekibinin görevlendirileceği, Çevre Kanununun ilgili hükümleri çerçevesinde Bakanlık merkez ve taşra teşkilatı veya Bakanlıkça yetki verilmiş kurum veya kuruluşların yetkili makamı tarafından çevre denetimi ile görevlendirilen personel tarafından yapılan denetimler sonucunda tespit edilen ihlallerle ilgili olarak, fiilleri işleyenler hakkında Çevre Denetim Tutanağının; denetim ile görevlendirilen personelin bağlı olduğu ve idari yaptırım kararı vermeye yetkili merciye intikal ettirileceği, idari yaptırım kararı vermeye yetkili merci tarafından, intikal ettirilen Çevre Denetim Tutanağına dayanılarak yaptırım kararının verileceği anlaşılmaktadır.
Bu itibarla, 2872 sayılı Çevre Kanunu uyarınca Jandarma Genel Komutanlığına yapılan bir yetki devri bulunmadığından, denetim yetkisi bulunmayan kurumda görevli jandarmalar tarafından düzenlenen tutanağa dayanılarak idari para cezası verilmesinde bu yönden de hukuka uyarlık bulunmamaktadır.
Açıklanan nedenlerle davanın (mülga) Doğal Çiçek Soğanlarının Üretimi, Doğadan Toplanması ve İhracatına İlişkin Yönetmeliğin 23/4. maddesinin iptali istemi yönünden hakkında karar verilmesine yer olmadığı, davacı tarafından, yabani orkide ( salep ) bitkisi toplanıldığından bahisle, 2872 sayılı Çevre Kanunu'nun 9. maddesinin (f) bendi ile 20. maddesinin (k) bendi uyarınca 60.163,00-TL idari para cezası verilmesine ilişkin 08/03/2019 tarih ve 2019/02 sayılı Tarım ve Orman Bakanlığı XI. Bölge Müdürlüğü Samsun Şube Müdürlüğü işlemi yönünden iptali gerektiği düşünülmektedir.

TÜRK MİLLETİ ADINA
Karar veren Danıştay Altıncı Dairesince duruşma için taraflara önceden bildirilen 16/03/2022 tarihinde, davacı vekili Av. ...'un, davalı vekili Hukuk Müşaviri ...'ın geldiği, Danıştay Savcısının hazır olduğu görülmekle, açık duruşmaya başlandı. Taraflara usulüne uygun olarak söz verilerek dinlendikten ve Danıştay Savcısının düşüncesi alındıktan sonra taraflara son kez söz verilip, duruşma tamamlandı. Tetkik Hakiminin açıklamaları dinlendikten ve dosyadaki belgeler incelendikten sonra gereği görüşüldü:

İNCELEME VE GEREKÇE:
MADDİ OLAY:
Davacıya, doğada toplanması yasak olan yabani orkide (salep) bitkisini topladığından bahisle, Çevre Kanununun 9. maddesinin (f) bendi ile aynı Kanunun 20. maddesinin (k) bendi uyarınca 60.163,00-TL idari para cezası verilmiştir.
Davacı tarafından, anılan idari para cezasının ve bu cezanın dayanağı olarak gösterilen (mülga) Doğal Çiçek Soğanlarının Üretim, Doğadan Toplanması ve İhracatına İlişkin Yönetmeliğin 23. maddesinin 4. fıkrasının iptali istemiyle bakılan dava açılmıştır.

İLGİLİ MEVZUAT:
Anayasanın "Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması" başlıklı 56. maddesinin 1. ve 2. fıkralarında "Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir." hükmüne yer verilmiştir.
2872 sayılı Çevre Kanununun 1. maddesinde; "Bu Kanunun amacı, bütün canlıların ortak varlığı olan çevrenin, sürdürülebilir çevre ve sürdürülebilir kalkınma ilkeleri doğrultusunda korunmasını sağlamaktır." hükmüne yer verilmiş, "Tanımlar" başlıklı 2. maddesinde biyolojik çeşitlilik; ekosistemlerin, türlerin, genlerin ve bunlar arasındaki ilişkilerin tamamı olarak tanımlanmıştır.
Aynı Kanunun "Çevrenin korunması" başlıklı 9. maddesinin (a) bendinde; "Doğal çevreyi oluşturan biyolojik çeşitlilik ile bu çeşitliliği barındıran ekosistemin korunması esastır. Biyolojik çeşitliliği koruma ve kullanım esasları, yerel yönetimlerin, üniversitelerin, sivil toplum kuruluşlarının ve ilgili diğer kuruluşların görüşleri alınarak belirlenir" hükmüne, (f) bendinde; "Biyolojik çeşitliliğin sürdürülebilirliliğinin sağlanması bakımından nesli tehdit veya tehlike altında olanlar ile nadir bitki ve hayvan türlerinin korunması esas olup, mevzuata aykırı biçimde ticarete konu edilmeleri yasaktır." hükmüne, 20. maddesinin (k) bendinde; "Bu Kanunun 9 uncu maddesinin (a) bendinde belirtilen hususlara aykırı olarak biyolojik çeşitliliği tahrip edenlere, (...), (f) bendinde belirlenen esaslara ve yasaklamalara aykırı davrananlara 20.000 Türk Lirası, ... idarî para cezası verilir." hükmüne yer verilmiştir.
19/07/2012 tarih ve 28358 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan (mülga) Doğal Çiçek Soğanlarının Üretimi, Doğadan Toplanması ve İhracatına İlişkin Yönetmeliğin 1. maddesinde; "Bu Yönetmeliğin amacı; doğada bulunan soğanlı bitki türlerinin korunması amacıyla tohum, soğan veya diğer aksamının doğadan toplanması, üretilmesi, hasadı, depolanması ve ihracatına yönelik usul ve esasları düzenlemektir." hükmüne yer verilmiş, "İhracaat Yönünden Doğal Çiçek Soğanlarının Sınıflandırılması" başlıklı 7. maddesinin 1. fıkrasında; İhracat yönünden doğal çiçek soğanları, a) Türkiye’de endemik olan, nesilleri tehlike altında bulunan ve doğadan toplamak suretiyle ihraç edilmesi yasak olan çiçek soğanları, b) Doğadan toplanması, üretimi, hasadı ve ihracatı kotaya tabi olan çiçek soğanları olarak ifade edilmiş, 4. fıkrasında; "Birinci fıkranın (a) ve (b) bentlerinde belirtilen çiçek soğanlarının üretici veya firma tarafından üretilmesi için doğadan materyal toplanması, Teknik Komite kararı doğrultusunda Bakanlığın iznine tabidir." düzenlemesine, "İhracat Listesinin İlanı" başlıklı 8. maddesinde; "Teknik Komite kararı ile doğadan toplanarak ihracatı yasak olan çiçek soğanlarının cins ve türleri, kotayla sınırlandırılan çiçek soğanlarının cinsleri, türleri, ihracat miktarları ve çevre ölçüleri ile ihracatı üretimden serbest olan çiçek soğanlarının cins ve türleri Bakanlık tarafından her yıl Kasım ayı sonuna kadar belirlenir..." düzenlemesine, "İdari Yaptırımlar" başlıklı 23. maddesinin iptali istenilen 4. fıkrasında; "Doğadan izinsiz ve kaçak toplama yapan kişi veya kuruluşlara, 09/08/1983 tarih ve 2872 sayılı Çevre Kanunu uyarınca işlem yapılır." düzenlemesine yer verilmiştir.
21/03/2017 tarih ve 30014 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Doğal Çiçek Soğanlarının Doğadan Toplanması, Üretimi ve İhracatına İlişkin Yönetmeliğin "İhracat yönünden sınıflandırılması" başlıklı 7. maddesinin 1. fıkrasında; ihracat yönünden doğal çiçek soğanları, a) Türkiye’de endemik olan veya endemik olmadığı halde dar yayılışlı olan, nesilleri tehlike altında bulunan ve doğadan toplamak suretiyle ihraç edilmesi yasak olan çiçek soğanları, b) Doğadan toplanması, üretimi, hasadı ve ihracatı kotaya tabi olan çiçek soğanları olarak ifade edilmiş, 4. fıkrasında; "Birinci fıkranın (b) bendinde belirtilen çiçek soğanlarının üretici veya firma tarafından üretilmesi için doğadan materyal toplanması, Teknik Komite kararı doğrultusunda Bakanlığın ve materyalin toplandığı alanın koruma durumuna göre ilgili Bakanlığın iznine tabidir." düzenlemesine, "İhracat listesinin ilanı" başlıklı 8. maddesinde; "Teknik Komite kararı ile; a) Doğadan toplanmak suretiyle ihracatı yasak olan çiçek soğanlarının, b) İhracatı kotaya tabi olan çiçek soğanlarının ihracat miktarları ve çevre ölçülerinin, c) İhracatı üretimden serbest olan çiçek soğanlarının Bakanlık tarafından bir sonraki yıla esas olmak üzere her yıl, yıl sonuna kadar belirlenir." düzenlemesine, "İdari Yaptırımlar" başlıklı 22. maddesinin 4. fıkrasında; "Nesli tehdit veya tehlike altında olan veya nadir bulunan doğal çiçek soğanlarını doğadan izinsiz ve kaçak toplayan veya mevzuata aykırı biçimde ticarete konu eden kişi veya kuruluşlara, 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanunu uyarınca işlem yapılır." düzenlemesine yer verilmiştir.
2019 yılı için doğadan toplanarak ihracatı yasak olan çiçek soğanlarının familyalarını, cinslerini ve türlerini (...) belirlemek amacıyla 21/03/2017 tarih ve 30014 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Doğal Çiçek Soğanlarının Doğadan Toplanması, Üretimi ve İhracatına İlişkin Yönetmeliğin 8. maddesine dayanılarak hazırlanan Doğal Çiçek Soğanlarının 2019 yılı İhracat Listesi Hakkında Tebliğ (Tebliğ No: 2018/49) eki Ek-1 sayılı listede Orchidaceae (Salep) türlerinin hepsi doğadan toplanmak suretiyle ihraç edilmesi yasak olan çiçek soğanları arasında sayılmıştır.

HUKUKİ DEĞERLENDİRME:
Usul Yönünden:
Davalı idarenin usule yönelik iddiaları yerinde görülmemiştir.
Esas Yönünden:
Davacının 2872 sayılı Yasanın 9. maddesinin (f) fıkrası ile 20. maddesinin (k) fıkrasının Anayasaya aykırı olduğu yönündeki iddiası incelenmiş olup, yapılan değerlendirmede Anayasaya aykırılık iddiası yerinde görülmemiştir.
Dosyanın incelenmesinden; 26/02/2019 tarihinde Mahmutbeyli Jandarma Karakol Komutanlığı tarafından Çivril Mahallesi - Karacalar Mahallesi yolunda yapılan önleyici kolluk devriyesi esnasında, gidiş istikametine göre sağda yol kenarında 55 AYH 22 plakalı aracın park halinde görüldüğü ve kontrol için duran jandarma devriyesince, araç içerisinde herhangi bir kimsenin olmadığının görülmesi üzerine, devriye aracı ses yayın sisteminden ikaz yapıldığı ve araç sürücüsü araç başına çağırıldığı, Hasbi Kayacı ve Murat Kayacı isimli şahısların araç başına geldikleri, ne maksatla durakladıkları sorulduğunda, ormandan salep topladıklarını, salebin bir kısmının araçta, bir kısmının ise ormanda olduğunu beyan ettikleri, 2018 yılına ait belge ibraz ettikleri, XI. Bölge Müdürlüğü Samsun Şube Müdürlüğü ile yapılan görüşmede şahısların belgelerinin geçerli olmadığı tespitlerini içeren ve Mahmutbeyli Jandarma Karakol Komutanlığı personeli tarafından düzenlenen 27/02/2019 tarihli tespit tutanağı üzerine 2872 sayılı Çevre Kanununun 9. maddesinin (f) bendi ile 20. maddesinin (k) bendi uyarınca davacıya 60.163,00-TL idari para cezası verilmesine ilişkin 08/03/2019 tarih ve 2019/02 sayılı Tarım ve Orman Bakanlığı XI. Bölge Müdürlüğü Samsun Şube Müdürlüğü işleminin tesis edilmesi üzerine söz konusu işlemin ve işleme dayanak (mülga) Doğal Çiçek Soğanlarının Üretimi, Doğadan Toplanması ve İhracatına İlişkin Yönetmeliğin 23. maddesinin 4. fıkrasının iptali istemiyle bakılmakta olan davanın açıldığı anlaşılmıştır.

a) Yönetmelik kuralı yönünden;
Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek hem Devlete hem de vatandaşlara Anayasanın 56. maddesi ile verilmiş bir yükümlülük olup, sağlıklı çevrenin bir göstergesi olan biyolojik çeşitlilik ile bu çeşitliliği barındıran ekosistemin korunması ve sürdürülebilirliliğinin sağlanması için nesli tehdit veya tehlike altında olanlar ile nadir bitki ve hayvan türlerinin korunması amacıyla mevzuata aykırı biçimde ticarete konu edilmelerinin yasaklanmasına ve bu yasaklara aykırı davrananlara idari para cezası uygulanmasına ilişkin düzenlemelere çevrenin, sürdürülebilir çevre ve sürdürülebilir kalkınma ilkeleri doğrultusunda korunmasını sağlamak amacıyla çıkarılan Çevre Kanunununda yer verilmiştir.
Bu kapsamda 2872 sayılı Çevre Kanununun 9. maddesinin (a) ve (b) bentlerinde yer alan esas ve yasaklara aykırı davrananların idari para cezası ile cezalandırılmaları aynı Kanunun 20. maddesinin (k) fıkrası ile hüküm altına alınmıştır.
Diğer taraftan, ülkemizin biyoçeşitliliğini korumak hedefi kapsamında doğada bulunan soğanlı bitki türlerinin korunması amacıyla bunların tohum, soğan ve diğer aksamlarının doğadan toplanması, üretilmesi hasadı, depolanması ve ihracatına yönelik usul ve esaslar Yönetmelik ile düzenlenmiş, gerek 19/07/2012 tarih ve 28358 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan (mülga) Doğal Çiçek Soğanlarının Üretimi, Doğadan Toplanması ve İhracatına İlişkin Yönetmelikte gerek anılan Yönetmeliği yürürlükten kaldıran 21/03/2017 tarih ve 30014 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Doğal Çiçek Soğanlarının Doğadan Toplanması, Üretimi ve İhracatına İlişkin Yönetmelikte Türkiye'de endemik olan, nesilleri tehlike altında bulunan ve doğadan toplamak suretiyle ihraç edilmesi yasak olan çiçek soğanlarının Yönetmeliğin 8. maddesinde belirtilen hükümlere göre Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından belirleneceği, doğal çiçek soğanlarını doğadan izinsiz toplayanlar hakkında 2872 sayılı Çevre Kanunu uyarınca işlem tesis edileceği düzenlenmiştir.
Bu itibarla, he ne kadar dava konusu işlemde 19/07/2012 tarih ve 28358 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan (mülga) Doğal Çiçek Soğanlarının Üretimi, Doğadan Toplanması ve İhracatına İlişkin Yönetmeliğin 8. maddesine göre salep türlerinin doğadan toplanmasının yasak olduğu ve anılan Yönetmeliğin 23. maddesinin 4. fıkrası uyarınca doğadan izinsiz toplama yapanlar hakkında 2872 sayılı Çevre Kanunu uyarınca işlem tesis edileceğinden bahsedilerek davacının 2872 sayılı Kanunun 20. maddesinin (k) fıkrası uyarınca para cezası ile cezalandırılmasına karar verilmiş ise de olay tarihinde yürükte olan 21/03/2017 tarih ve 30014 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Doğal Çiçek Soğanlarının Doğadan Toplanması, Üretimi ve İhracatına İlişkin Yönetmelikte de davacının fiiline yönelik olarak aynı yasak ve yaptırımlara yer verilmiş olduğu göz önünde bulundurularak, dava, iptali istenilen Yönetmelik hükmü ile aynı düzenlemeyi içeren ve dava konusu işlem tarihinde yürürlükte olan 21/03/2017 tarih ve 30014 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Doğal Çiçek Soğanlarının Doğadan Toplanması, Üretimi ve İhracatına İlişkin Yönetmeliğin "İdari Yaptırımlar" başlıklı 22. maddesinin 4. fıkrasında yer alan; "Nesli tehdit veya tehlike altında olan veya nadir bulunan doğal çiçek soğanlarını doğadan izinsiz ve kaçak toplayan veya mevzuata aykırı biçimde ticarete konu eden kişi veya kuruluşlara, 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanunu uyarınca işlem yapılır." düzenlemesi yönünden incelenmiştir.
Bu durumda, çevrenin korunması amacıyla Anayasa ve 2872 sayılı Çevre Kanununun yukarıda yer verilen hükümleri ile düzenlenen yükümlülük, yasak ve yaptırımlar kapsamında ve biyoçeşitliliğin korunması amacıyla doğada bulunan soğanlı bitki türlerinin korunması için çıkarılan, nesli tehdit veya tehlike altında olan veya nadir bulunan doğal çiçek soğanlarını doğadan izinsiz ve kaçak toplayan veya mevzuata aykırı biçimde ticarete konu eden kişi ve kurumlara 2872 sayılı Çevre Kanunu uyarınca işlem yapılmasını öngören Yönetmelik hükmünde üst hukuk normuna ve hukuka aykırılık bulunmamaktadır.

b) Dava konusu işleme gelince;
Davacıya idari para cezası verilmesine ilişkin işleme dayanak olarak alınan ve davacı tarafından 23. maddesinin 4. fıkrasının iptali ve yürütmesinin durdurulması istenen 19/07/2012 tarih ve 28358 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Doğal Çiçek Soğanlarının Üretimi, Doğadan Toplanması ve İhracatına İlişkin Yönetmelik, dava konusu işlemin tesis edildiği tarih itibarıyla yürürlükte bulunmayıp, 21/03/2017 tarih ve 30014 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Doğal Çiçek Soğanlarının Doğadan Toplanması, Üretimi ve İhracatına İlişkin Yönetmeliğin 23. maddesiyle yürürlükten kaldırılmıştır.
Her ne kadar, idari para cezası verilmesine dayanak olarak gösterilen ve davacı tarafından ilgili maddesinin iptali ve yürütmesinin durdurulması istenen dava konusu Yönetmelik, işlem tarihi itibarıyla yürürlükten kaldırılmış ise de, anılan Yönetmeliğin yerine 21/03/2017 tarih ve 30014 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren ve idari para cezası verilmesine yönelik dava konusu işlem tarihinde yürürlükte bulunan Doğal Çiçek Soğanlarının Doğadan Toplanması, Üretimi ve İhracatına yönelik Yönetmelikte de; dava konusu idari para cezası verilmesine sebep olan yabani orkide (salep) bitkisinin toplanılmasına ilişkin davacı fiilinin yasaklanmasına yönelik aynı kurallar ve bu kuralların ihlali durumunda aynı idari yaptırımlar öngörüldüğünden, dava konusu işlemde, işlem tarihi itibarıyla yürürlükte bulunmayan Yönetmeliğin dayanak olarak gösterilmesinin, işlemin esasını etkilemeyeceği sonucuna varılmıştır.
Ayrıca, dava konusu idari para cezası verilmesine sebep olan yabani orkide (salep) bitkisinin toplanılmasına ilişkin davacı fiilini de kapsayacak nitelikte, 9. maddesinin (a) ve (f) bentlerinde "...a) Doğal çevreyi oluşturan biyolojik çeşitlilik ile bu çeşitliliği barındıran ekosistemin korunması esastır, biyolojik çeşitliliği koruma ve kullanım esasları, yerel yönetimlerin, üniversitelerin, sivil toplum kuruluşlarının ve ilgili diğer kuruluşların görüşleri alınarak belirlenir. ...f) Biyolojik çeşitliliğin sürdürülebilirliliğinin sağlanması bakımından nesli tehdit veya tehlike altında olanlar ile nadir bitki ve hayvan türlerinin korunması esas olup, mevzuata aykırı biçimde ticarete konu edilmeleri yasaktır." şeklindeki düzenlemeler ile bu düzenlemelere aykırı davrananlar hakkında 20.maddesinin (k) bendinde idari yaptırımlar öngören 2872 sayılı Kanun uyarınca da dava konusu işlemde hukuka aykırılık bulunmamaktadır.
Öte yandan, davacının 16/03/2022 tarihli dilekçesinde 2872 sayılı Çevre Kanunu uyarınca Jandarma Genel Komutanlığına yapılan bir yetki devri bulunmadığından denetim yetkisi bulunmayan bir kurumda görevli Jandarma personeli tarafından düzenlenen tutanak esas alınarak para cezasına ilişkin dava konusu işlemin tesisinde hukuka uyarlık bulunmadığı ileri sürülmüş ise de 2803 sayılı Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Kanununun 3. maddesinde, Jandarmanın, emniyet ve asayiş ile kamu düzeninin korunmasını sağlayan ve diğer kanunların verdiği görevleri yerine getiren silahlı genel kolluk kuvveti olduğu, ''Jandarmanın genel olarak görevleri''ni düzenleyen 7. maddesinde, Jandarmanın sorumluluk alanlarında emniyet ve asayiş ile kamu düzenini sağlamak, korumak ve kollamak, kaçakçılığı men, takip ve tahrik etmek, suç işlenmesini önlemek için gerekli tedbirleri almak ve uygulamak, ceza infaz kurumları ve tutukevlerinin dış korunmalarını yapmak, (b) ve (c) bentlerinde belirtilen görevler dışında kalan ve diğer kanun ve nizam hükümlerinin icrası ile bunlara dayalı emir ve kararlarla Jandarmaya verilen görevleri yapmakla görevli olduğu hükmüne yer verilmiştir.
Jandarmanın genel olarak görev ve sorumluluk alanının, polis ve sahil güvenlik teşkilatının görev alanının dışındaki yerler olduğu, Jandarmanın görev alanının genellikle ülkemizin kırsal kesimleri olduğu görülmektedir.
Yukarıda yer verilen mevzuat hükümlerinin değerlendirilmesinden; Jandarmanın sorumluluk alanlarında kamu düzenini korumak, asayiş ile kamu düzenini sağlamak, koruma ve kollamak ve bunun için gerekli tedbirleri almak ve uygulamak görevinin bulunduğu, çevrenin korunmasına ve kirletilmesinin önlenmesine yönelik uygulamaların da kamu düzenine ilişkin olduğu, Çevre ve Şehircilik Bakanlığının çevre denetimi ile ilgili görevli personel kapasitesinin sınırlı olması nedeniyle geniş bir alanı kapsayan ülkenin kırsal alanlarında çevre denetiminin yeterince ve sağlıklı bir şekilde gerçekleştirilmesinin mümkün olmadığı da dikkate alındığında Jandarmanın Çevre Kanunu kapsamındaki konusu suç teşkil eden fiil ve uygulamaları tespit yetki ve görevinin bulunduğunun kabulü gerekmektedir.
Nitekim Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulunun 05/12/2019 tarihli, E:2019/616, K:2019/6248 sayılı kararı da bu yönde olup, görev ve sorumluluk alanı çerçevesinde jandarma personelinin Çevre Kanununa ilişkin, konusu suç teşkil eden fiil ve uygulamaları tespit etme yetkisi ve görevinin bulunduğu sonucuna varılmıştır.

KARAR SONUCU:
Açıklanan nedenlerle;
1. DAVANIN REDDİNE,
2. Adli yardım talebi kabul edilen davada, dava ret ile sonuçlandığından 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununun 339. maddesinin 1. fıkrası uyarınca kararın kesinleşmesinden sonra aşağıda ayrıntısı belirtilen ...-TL yargılama giderinin 12 eşit taksit halinde davacıdan tahsili için müzekkere yazılmasına,
3. Karar tarihinde yürürlükte bulunan Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi uyarınca duruşmalı işler için belirlenen ...-TL vekâlet ücretinin davacıdan alınarak davalı idareye verilmesine,
4. Posta gideri avansından artan tutarın kararın kesinleşmesinden sonra davacıya iadesine,
5. Bu kararın tebliğ tarihini izleyen 30 gün içerisinde Danıştay İdari Dava Daireleri Kuruluna temyiz yolu açık olmak üzere, 17/03/2022 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.