Danıştay 13. Daire 2020/3258 Esas 2022/2639 Karar Sayılı İlamı

T.C.
D A N I Ş T A Y
ONÜÇÜNCÜ DAİRE
Esas No : 2020/3258
Karar No : 2022/2639

DAVACI : … Sendikası (…)
VEKİLİ : Av. …

DAVALILAR : 1) … Bakanlığı
VEKİLİ : Hukuk Müşaviri …
2) …Başkanlığı
VEKİLİ : Av. …

DAVALILAR YANINDA
MÜDAHİLLER : 1) … A.Ş.
VEKİLİ : Av. …

2) … Sanayi ve Ticaret A.Ş.
VEKİLİ : Av. …

3) … Sanayi ve Ticaret A.Ş.
VEKİLİ : Av. …

4) …. A.Ş.
5) … İnşaat Ticaret A.Ş.
VEKİLİ : Av. …, Av. …

6) … Sanayi A.Ş.
VEKİLİ : Av. …, Av. …

DAVANIN KONUSU : Erzurum, Alpullu, Elbistan ve Muş Şeker Fabrikaları'nda, 2019/2020 pazarlama döneminde gerçekleşen üretim eksiklikleri nedeniyle eksik üretime karşılık gelen kota miktarının … A.Ş.'ye aktarılması ile bu fabrikaları işleten şirketler tarafından davalı idareye verilen teminat mektuplarının nakde çevrilerek Hazine'ye gelir olarak aktarılması istemiyle yapılan başvurunun reddine ilişkin … tarih ve … sayılı Özelleştirme İdaresi Başkanlığı işleminin iptali istenilmektedir.

DAVACININ İDDİALARI : Türk İş Konfederasyonuna bağlı, gıda sektöründe faaliyet yürütmek üzere örgütlü bulunduğu ve sektörde toplu iş sözleşmesi imzalama hak ve yetkisine sahip, tüzel kişiliği bulunan bir işçi sendikası olduğu, aslî işlevi olan üye işçilerinin mevcut ve geleceğe yönelik hak ve çıkarlarını korumak yanında örgütlü bulunduğu sektörün ülke ve toplum çıkarları doğrultusunda, hukuk devleti temel ilkelerine uygun bir şekilde yönetilmesine ilişkin her türlü hukuki girişimde bulunma hak ve yükümlülüğüne sahip olduğu, şeker fabrikalarının özelleştirme süreci ile ilgili olarak açılan iptal davalarının reddedildiği, kararlarda üretim taahhüdü ve yerine getirilmemesi hâlinde teminat alınmasının özelleştirme işleminin hukuka uygun bulunmasındaki rol ve öneminin ortaya konulduğu, şeker fabrikalarının özelleştirilmesine ilişkin hazırlanan İhale Şartnamesi'nin 16. maddesinde üretim şartına ilişkin düzenlemeler bulunduğu, Türkşeker tarafından yayınlanan 2018 sektör raporunda özelleştirmeden sonraki ilk pazar yılı olan 2018/2019 pazar yılı için özelleşen şeker fabrikalarının A kotasının %90'ının altında gerçekleştirdikleri 50.350 ton üretim eksiğinin Türkşeker'e aktarıldığı belirtilerek özelleştirilen 10 şeker fabrikasında ciddi bir üretim düşüşü olduğunun ortaya konulduğu, 2019 yılı için hazırlanan sektör raporunda 2018 yılı için eksik üretim nedeniyle aktarılan kota miktarı 41.404,4 ton olarak düzeltilirken söz konusu dönemde gerçekleşen üretim eksiğine dair bir bilgiye yer verilmediği, yapılan incelemeler sonucunda özelleştirilen 10 fabrikadan Elbistan, Erzurum-Erzincan, Muş, Alpullu fabrikalarında kotanın %90'ının altında olmak üzere Çorum ve Turhal dahil 7 fabrikada üretim eksiğinin kota altı üretim miktarının 104.819 ton olduğu, Şartname gereği Türkşeker'e iade edilmesi gereken miktarın ise 70.972 ton olduğunun tespit edildiği, Danıştay Onüçüncü Dairesi'nce verilen kararda Türkşeker özelleştirmesinin alelade bir tesis, bir fabrika özelleştirmesi/satışı değil, sektörde üretimin sürdürülebilirliğinin sağlanması temelinde ülke şeker arzını dikkate alan/garantileyen bir strateji gerektirdiğinin ortaya konulduğu, 4634 sayılı Şeker Kanunu'nun Geçici 11. maddesi ile herhangi bir sebeple alıcıların belirlenen kotaların %90'ının altında üretim gerçekleştirmeleri hâlinde eksik üretime karşılık gelen kotanın Türkşeker'e aktarılacağı ve bu aktarım nedeniyle herhangi bir hak ileri sürülemeyeceğinin kurala bağlandığı, İhale Şartnamesi'ndeki kuralların çok açık olduğu, her pazarlama yılı için tahsis edilen kota miktarının %90'ından daha düşük miktarda üretim yapılması hâlinde haklı sebep olmaksızın üretim eksikliğinin meydana gelmesi hâlinde teminatın oransal olarak nakde çevrileceği, haklı sebep olup olmadığına bakılmaksızın kota miktarının %90'ından eksik üretilen miktar kadar kotanın derhal Türkşeker'e devredileceği, bunun yasal bir zorunluluk olduğu, sonraki pazarlama yıllarına ilişkin taahhütlerde fabrikanın yeni tahsis edilen güncel kota rakamının dikkate alınacağı, Türkşeker'in ilgili mevzuat ile Şartname ve sözleşme gereklerini takip etmediği ve gerekli işlemi tesis etmediği, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'nın sorumluluğunu kabul etmediği gibi, Alpullu ve Muş Şeker Fabrikaları için %29 ve %39 oranında son derece düşük gerçekleşen üretimle ilgili haklı sebep/mücbir sebep hâlinin kabul edildiği, iş programlarında planlanan miktarda pancar taahhüdü alınamaması durumunun haklı bir sebep oluşturmayacağı gibi olsa olsa özelleştirme işleminin alelacele yapılması nedeniyle alıcıların doğru dürüst bir incelemeden geçirilmemesi nedeniyle oluşan ihlâle, yani ihale sürecinin tasarımındaki yapısal eksikliğe vurgu yapacak bir olgu olduğu, Bakanlık görüşü ile mücbir sebep olarak kabul edilen hususların mücbir sebep hâli oluşturup oluşturmadığı konusunda ciddi ve yeterli inceleme yapılmadığı, mücbir sebep hâlinin sözleşme hukuku çerçevesinde çok nadir olarak istisnai şartların varlığı hâlinde kabul edildiği, aksi yaklaşımın sözleşmenin geçerliliği argümanını zayıflatarak, tacir olan alıcıların ticari sorumluluklarından kurtulmaları anlamına geleceği, özelleştirmenin hukukî geçerliliği için asli dayanak yapılan üretim şart/taahhüdünün bu kadar kolay esnetilmesinin, özelleştirme ihale süreci ve şartlarının Danıştay tarafından kabul edildiği kadar iyi hazırlanmamış olduğu anlamına da geleceği ileri sürülmüştür.

DAVALILARIN SAVUNMASI : Davalı Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından, öncelikle usule ilişkin olarak, davanın re'sen husumet, derdestlik, kesin hüküm, zamanaşımı ve 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu'nun 14. maddesi yönlerinden incelenmesi ve hukuka aykırı hususların tespiti hâlinde usulden reddine karar verilmesi gerektiği ileri sürülmüştür.
Esasa ilişkin olarak ise, 4634 sayılı Şeker Kanunu'nun amacının yurt içi şeker talebinin yurt içi üretimle karşılanması olduğu, Kanunla şekerde arz-talep dengesini tesis etmek üzere planlı üretimi amaçlayan kota sisteminin uygulanmaya başlandığı, Kanun kapsamında ülkedeki toplam A ve B kotası ile şirket kotalarının Cumhurbaşkanlığı tarafından belirlendiği, 2017/2018 pazarlama yılı itibarıyla pancar şekeri üretimi sağlayan 33 şeker fabrikasının 25 adedinin bir devlet iktisadi teşebbüsü olan … A.Ş.'ye (…) ait olduğu, 2018 yılında yapılan özelleştirmeler ile …'e ait 10 şeker fabrikasının özelleştirilmiş olup bu fabrikaların kotalarının ilgili mevzuat hükümlerince geçmiş yıllarda … tarafından tahsis edilen kotalar olarak belirlendiği, 4634 sayılı Kanun'un Geçici 11. maddesi gereğince özelleştirilen fabrikaların noksan üretim miktarlarının ilgili pazarlama yılı içerisinde …'e aktarıldığı, 2019/2020 pazarlama yılında ise … kendisine tahsis edilen A kotası üretimini tamamlayamadığından yani eksik üretim yaptığından fiili olarak ilave bir kota artırımı imkânı kalmadığı, bu sebeple 2019/2020 pazarlama yılında ilgili kanun maddesi kapsamında işlem tesis edilemediği, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı ve alıcı firmalar arasında akdedilen Varlık Satışı Sözleşmelerinde üretim şartı vb. diğer yükümlülüklerin belirlendiği, yine bu sözleşmelerde bu konuda idari denetim görevinin …'e verildiği, Bakanlıkça 4634 sayılı Kanun ve ilgili diğer mevzuat çerçevesinde anılan fabrikalarda denetim/inceleme faaliyetinde bulunulduğu, denetimlerde tespit edilen bulguların ilgili mevzuat çerçevesinde değerlendirilerek raporlandığı, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı vasıtası ile şirketler tarafından beyan olunan sebeplerin haklı sebep sayılması talepleri konusunda Bakanlığın yetki ve görevi bulunmadığından değerlendirme yapılmadığı, şirketlerin hammadde üretim ve temini faaliyetlerinin denetimi çerçevesinde ve fabrikaların konuyla ilgili mağduriyet yaşadıklarına dair iddiaların incelenmesine yönelik olarak ilgili fabrikalar nezdinde 4634 sayılı Kanun kapsamında yürütülen inceleme/denetim faaliyetlerine ilişkin rapor örneklerinin Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'na sunulduğu, tesis edilen işlemlerde hukuka aykırılık bulunmadığı savunulmuştur
Davalı Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından, öncelikle usule ilişkin olarak, davacının temsil ettiği işçilerin ihlâl edilen bir haklarının söz konusu olmadığı, işçilerin şirkette iş hukuku hükümlerine dayalı iş akdi ile çalıştıkları, buna göre şirketin kamu ya da özel sektöre ait olması arasında bir fark olmadığı, bu nedenle davacının ehliyetinin bulunmadığı ileri sürülmüştür.
Esasa ilişkin olarak ise, …'e ait Alpullu, Elbistan, Erzurum ve Muş Şeker Fabrikalarının özelleştirilmesine ilişkin varlık satış sözleşmelerinde, alıcılar tarafından beş yıl süreyle, her pazarlama yılı için verilen A kotasının %90'ı ve üzerinde beyaz şeker üretimi yapılması, haklı bir sebebe dayanılmaksızın A kotasının %90'ından daha düşük miktarda üretim yapılması durumunda, bu taahhüt için verilen teminat mektubunun eksik üretim miktarına takabül eden kısmının irat kaydedilmesi ve eksik üretim miktarı kadar kotanın …'e bedelsiz olarak devredilmesi, haklı sebebin tespitinde ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde Tarım ve Orman Bakanlığı'ndan görüş alınması hususlarının hükme bağlandığı, anılan şeker fabrikalarından muhtelif tarihlerde gönderilen yazılarda sözleşmelerdeki mücbir sebep düzenlemesi kapsamında değerlendirilmesi istenen iklim koşulları, hastalık, çiftçilerin ürün teslim etmemesi vb. hususların bildirilerek, bunlara ilişkin olarak Tarım ve Orman Bakanlığı personeli ile il/ilçe tarım ve orman müdürlükleri, üniversiteler ve ziraat odalarınca hazırlanan raporların ibraz edildiği, … tarafından anılan fabrikalarda yapılan incelemelerde, 2019/2020 pazarlama yılı için verilen A kotasının %90'ının altında üretim yapıldığının tespit edildiği, şeker fabrikalarının yazılarında yar alan gerekçelerin haklı sebep olarak kabul edilip edilemeyeceği hususunda Bakanlık görüşünün bildirilmesinin istenildiği, Tarım ve Orman Bakanlığı Şeker Dairesi Başkanlığı'ndan alınan … tarih ve … sayılı yazıdaki tespit ve değerlendirmelerden, Alpullu, Elbistan, Erzurum ve Muş şeker fabrikalarında 2019/2020 pazarlama yılında taahhüt edilen miktardan daha az üretim yapılmasının haklı sebeplerden kaynaklandığının anlaşıldığı, bu nedenle alıcılar tarafından üretim taahhütleri için verilen teminat mektuplarının nakde çevrilmesi cihetine gidilmediği, söz konusu fabrikalarda arz noksanı olarak tespit edilen A kotasının …'e aktarılıp aktarılmadığı hususunda bilgi verilmesine ilişkin 11/09/2020 tarihli yazılarına cevaben …'den alınan yazıdan da, …'e ait fabrikalarda mevcut stok miktarı ile 2019/2020 pazarlama yılında gerçekleştirilen üretim miktarı toplamının, bu dönem için şirkete tahsis edilen A kotasının altında kalması nedeniyle herhangi bir aktarma işleminin yapılmadığının öğrenildiği, dava konusu işlemin hukuka uygun olduğu savunulmuştur.
DAVALI YANINDA MÜDAHİLLERİN SAVUNMALARI : … A.Ş. ve … İnşaat Ticaret A.Ş. tarafından, öncelikle usule ilişkin olarak, davacının bakılan davayı açmakta menfaatinin bulunmadığı, şeker kotalarının tespit ve ilanına dair Cumhurbaşkanı kararının Resmî Gazete'de ilan tarihi belli olduğundan ivedi yargılama usûlüne tâbi davanın süre aşımı nedeniyle reddi gerektiği; esasa ilişkin olarak ise, sözleşme ile Erzincan Şeker Fabrikası için 26.500 ton, Erzurum Şeker Fabrikası için 50.500 ton şeker A kotası tahsis edildiği, söz konusu kotaların Sözleşme ve Şeker Kanunu hükümleri gereğince ihale alıcısı … Turizm'e aktarıldığı, şeker kotalarının sözleşmedeki devre konu varlıklardan olduğu, … Turizm'in bölünme ile anılan kotayı … şirketine devrettiği, sözleşmede A kotası için üretim taahhüdünde bulunulduğu, kotaların şirketler veya fabrikalar arasında Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'nın onayı olmadan aktarılamayacağı, üretimin daha düşük yapılmasının haklı bir sebebe dayanmaması hâlinde taahhüdün eksik yerine getirilmiş sayılacağı, haklı sebebin tespitinde Tarım ve Orman Bakanlığı'nın görüşünün esas alınacağının düzenlendiği, sözleşmeye göre üretim şartı yükümlülüğüne ilişkin her türlü denetimin Özelleştirme İdaresi Başkanlığı veya söz konusu idare tarafından görevlendirilmesi hâlinde … tarafından yerine getirileceği, yine sözleşmeye göre 2018-2021 pazarlama yılları için fabrikaların sözleşmeli üreticilere temin etmek üzere ihtiyacı olan tohumların bir kısmının … tarafından sağlanacağı, bu şartlar altında 05/02/2019 tarih ve 30677 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan 702 sayılı Cumhurbaşkanı kararıyla 2019/2020 pazarlama yılı şeker kotalarının belirlendiği, üreticiler ile aralarında sözleşmeler imzalandığı, sözleşme hükümlerine göre maliki oldukları fabrikaların ancak kendi bölgesi dâhilinde üretim yapabildiği ve yaptırabildiği, üretici sözleşmeleri kapsamında her iki fabrikada da alınan taahhütlerin şeker fabrikalarının kotalarını doldurmaya yeterli olduğu, Erzurum Şeker Fabrikası'nın üretim sezonuna disiplinli ve planlı şekilde başladığı, ancak aşırı yağışların pancar ekim dönemine rastladığı ve bir ay aralıksız devam ettiği, ekim yapılan tarlaların su altında kaldığı ve tahrip olduğu, mükerrer ekimler yapıldığı, bölgedeki Tercan Barajı'nın taştığı ve suların 17 Haziran tarihi itibarıyla dahi tarlalardan çekilmemiş olduğu, yağışların kesilip toprağın tava gelmesinin Mayıs ayı ortalarını bulduğu ve önceki yıllarda Mayıs ayında sona eren ekim sürecinin ancak Haziran ayında tamamlanabildiği, fakat bu sefer de ekim sonrasında kuraklık yaşandığı, tohumların çimlenemediği ve çok seyrek çıktığı, iklim koşulları sebebiyle üretim kaybı yaşandığı, sulama sorunları ile ilgili bölge çiftçilerine yönelik destek çalışmalarının sürdüğü, bunlara ek olarak karadrina (çizgili yaprak kurdu), bozkurt ve yeşil yaprak tırtılı hastalıklarının tüm bölgede birden ortaya çıktığı, 6-8 yılda bir türeyen karadinanın 2019/2020 pazarlama yılında tüm Türkiye'de ekili arazilere zarar verdiği, iklim koşulları nedeniyle Doğu Anadolu Bölgesi'nde tüm mücadelelere rağmen sözü edilen hastalıkların tarlalardaki pancarları tahrip etmesinin engellenemediği, mücadelede kullanılan zirai ilaçların da bitkilerin gelişmesini yavaşlattığı ve bitki zehirlenmesi vakıalarına sebep olduğu, ayrıca bölgede uzun yıllar pancar ekimi yapılmadığından ve … döneminde münavebeye uyum gerçekleşmediğinden erkek pancar probleminin doğduğu, aşırı yağışlar ve ekimin gecikmesi neticesinde pancar bitkisinin olgunlaşmadan hastalığa yakalandığı ve ciddi verim kaybı yaşandığı, bu kapsamda Erzurum ve Erzincan Tarım İl Müdürlükleri, Pancar Ekicileri Kooperatifi ve uzmanlar ile hasar tespitleri ve mücbir sebep tespitlerinin yapıldığı, çiftçilerin üretim kayıpları ve mücbir sebeplerin hasar tespit raporları ile kayıt altına alındığı, Erzincan Şeker Fabrikası'nın üretim bölgesinde Erzincan Merkez Sulama Birliği'nin bölgedeki elektrik dağıtım şirketine borçlarını ödeyememesi nedeniyle elektriğin kesildiği ve çiftçilere su verilemediği, bu nedenle ilgili bölgede %5 pancar kaybı olduğunun tespit edildiği, hasarların ve mücbir sebepler neticesinde üretim eksikliği doğacağı hususlarının kayıt altına alınması için muhtelif dilekçelerle Bakanlığa başvurulduğu, hatta Erzurum Şeker Fabrikası'nın ihtiyacını müteakip yıllarda bölge dışından karşılayabilmesi için Bakanlığa dilekçe ile başvurulduğu, üretim ve hasat sezonunun bitimi ve şeker üretimi neticesinde aktarılan mücbir sebepler sonucunda Erzincan Şeker Fabrikası'nın kotasının %90'ını doldurduğu, Erzurum Şeker Fabrikası'nın ise 22.805 ton kristal şeker üretebildiği, 2019/2020 pazarlama yılında üretim dönemi sonucunda Erzurum'da alınan taahhüdün %48,55'i kadar pancar tesellüm edildiği ve mücbir sebep nedeniyle çiftçilere müeyyide uygulanmadığı, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından Bakanlık görüşü de alınarak mücbir sebep tespiti yapıldığı ve ilgili dönemlere dair üretim şartı teminatlarının iade edildiği, kotanın altında üretim yapılmasında sözleşme ve ihale şartnamesi hükümlerine göre ana odağın taahhüdün yerine getirilmemesi olduğu, taahhüdün yerine getirilmemesi hâlinde ise haklı sebebin var olup olmadığının irdelendiği ve buna göre müeyyide uygulandığı, üretim yapılmamasının haklı bir sebebe dayanması hâlinde üretim yapılmamasından kaynaklı bir sorumluluğun doğmayacağı, nitekim 2020/2021 pazarlama yılında davaya konu dönemdeki mücbir sebeplerin gerçekleşmediği ve bölgede fabrikalar tarihinin en yüksek üretim seviyesine ulaşıldığı, fabrikalarda özelleştirme öncesi dönemlere göre üretim miktarlarının önemli oranda arttığı;
… Ürünleri Sanayi ve Ticaret A.Ş. tarafından, öncelikle usule ilişkin olarak, davanın ehliyet yönünden reddi gerektiği; esasa ilişkin olarak ise, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı ile imzalanan sözleşmenin üretim şartına ilişkin hususları düzenleyen hükümlerinin yerine getirilmesi için olağanüstü bir gayret sarf edildiği, yeterli hammadde ihtiyacını karşılayabilmek için farklı hinterlantta pancar ekimi yaptırabilmek için … A.Ş.'den, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'ndan ve Bakanlıktan talepte bulunulduğu, verilen izin çerçevesinde Polatlı bölgesinden tedarik için pancar ekim sözleşmesi yapıldığı, 2019/2020 pazarlama yılı için Alpullu Şeker Fabrikası'nın 25.000 ton şeker A üretim kotası bulunduğu, çiftçilerle yapılan sözleşmeler kapsamında pancar ekimi yapıldığı, ekimi yapılan pancara vejetasyon süresi içerisinde her türlü bakım, ilaçlama, gübreleme, sulama vb. işlemlerin yapıldığı, çiftçilere olan taahhütlerini eksiksiz yerine getirdiği, üretim koşullarının yerine getirebilmek için bütün imkânlarını seferber etmesine rağmen, Polatlı bölgesinden pancar temini için yapılan sözleşmeler kapsamında çiftçilerin pancar ekimi taahhütlerini yerine getirmedikleri ve sözleşmelerini iptal ettikleri, bu nedenle hammadde tedarikinde sorun yaşandığı, devam eden dönemde yaşanan yağışlar nedeniyle bölgede neme bağlı hastalıkların baş gösterdiği, hastalık ve iklim koşulları nedeniyle pancar içerisindeki şeker varlığında düşüş yaşandığı, bu duruma ilişkin hasar tespit tutanağının Bakanlığa bildirildiği, Eylül ayının ilk haftasındaki yağışlar ve arkasından gelen sıcak hava şartları nedeniyle bölgede mantar ve kök çürüklüğü hastalıklarının gelişerek pancar bitkilerinin gelişimini durdurduğu, Lüleburgaz İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü ile Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü Bitki Sağlığı Laboratuvarından alınan raporların bölgedeki hastalıkları tevsik ettiği, anılan dönemde fabrikada da bazı teknik sorunlar yaşandığı, tesisin eski ve yıpranmış olması dolayısıyla 15/10/2019 tarihine kadar şeker üretimi yapılamadığı, bu tarihten sonraki tarihlerde de fabrikanın teorik kapasitesi olan 3.600 ton/gün pancar işleme kapasitesine ulaşamadığı, üretim yapılmasına engel olan hususların Bakanlık personeline teslim edilen teknik inceleme raporunda da tespit edildiği, teknik arızalar nedeniyle sahadaki pancarın bir kısmının zayi olduğu, haklı ve geçerli sebeplerin sözleşme uyarınca Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'na bildirildiği, satış sözleşmesine konu tüm edimlerini eksiksiz yerine getirdiği ve yükümlülüklerini ifa ettiği, 2020/2021 pazarlama yılı için belirlenen şeker kotaları miktarında üretim yapıldığı;
… A.Ş. tarafından, 2019/2020 kampanya döneminde kendisine ait şeker fabrikalarında üretilen şeker miktarının tahsis edilen A kotasının altında olduğu, kotaya göre üretimin gerçekleşme oranının %95,70 olduğu, üretilen şekerin tahsis edilen kotanın altında kalması nedeniyle 2019/2020 pazarlama yılı için özelleştirilen şeker fabrikalarının eksik üretimlerinin kendi lehine değerlendirmesi imkânı olmadığından, kota aktarımı ile ilgili olarak herhangi bir işlem yapılmadığı;
… Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş. tarafından, Elbistan Şeker Fabrikası'nın özelleştirme kapsamında devralındığı tarihten itibaren tüm özen ve yükümlülüklerini yerine getirdiği, şeker fabrikasında üretimin sürdürüldüğü, açılan davanın haksız olup reddi gerektiği;
… Sanayi A.Ş. tarafından, öncelikle usule ilişkin olarak, davacının bakılan davayı açmakta hukuki menfaatinin bulunmadığı, davanın yasal süresi içerisinde ikame edilmediği; esasa ilişkin olarak ise, mevzuatın ve sözleşmenin gerektirdiği tüm iş ve işlemlerin yerine getirildiği, sözleşmeye göre haklı nedene dayalı olarak A kotasının %90'ı seviyesinde üretim yapamaması hâlinde, haklı sebep için Bakanlık görüşü alınacağı ve ileri sürülen durumlar Bakanlıkça da haklı sebep olarak kabul edilirse teminat mektubunun irat olarak kaydedilmeyeceği, yine haklı sebebin varlığında sonraki pazarlama yılında belirlenecek güncel kota miktarlarında herhangi bir değişiklik yapılmayacağı, eksik üretim yapılmasının mücbir sebepten kaynaklandığı, Bakanlığa gönderilen 18/06/2019 tarihli yazıda, fabrikaya tahsis edilen hinterlantta ekimi yapılan şeker pancarının 2019 yılı için yaşanan mevsimsel olumsuzluklar sebebiyle eksik üretim ile neticelenebileceği belirtilerek Bakanlıkça yetkilendirilecek teknik personel eliyle bu durumun tespitinin yapılarak fabrikanın cezai müeyyidelerle karşılaşmaması adına talepte bulunulduğu, anılan yazının ekinde durumu açıklayıcı rapor sunulduğu, 2019 yılında Mart, Nisan ve Mayıs aylarında hem yağış miktarının hem de yağışlı gün sayısının geçmiş yıllara göre çok fazla olması sebebiyle pancar ekiminin 30-35 gün geciktiği, ekim alanlarının sular altında kaldığı, çimlenmenin geciktiği, bu nedenle dekarda olması gereken bitki sayısı sağlanamadığından veya tarlaların bir kısmı boş kaldığından tahrip edilerek yeniden ekim yapıldığı, mükerrer ekilen tarlaların dahi bir kısmının tekrar aynı sebeplerle tahrip edildiği, aynı tarihlerde ülke genelinde baş gösteren karadina haşeresinin kendi fabrika hinterlandında da görüldüğü, zaten körpe ve zayıf olan pancar tarlalarına hasar verdiği, zirai mücadele yapılarak zararın minimuma indirilmeye çalışıldığı, olumsuz iklim şartları ve yaygın haşere popülasyonu yüzünden 2019 yılında ekim alanlarında eksik üretim olduğu, karşı karşıya kalınan bu ağır olumsuz koşulların davalı idarelerce de mücbir ve haklı sebep olarak kabul ve tevsik edildiği, karşılaşılan tüm ağır koşullara rağmen üretimin sağlanması için imkânların sonuna kadar kullanıldığı, kotayı tamamlamak adına yetkili makamlardan hinterland tahsisi talebinde bulunulduğu, üretici çiftçilere kısa mesajlar gönderilerek eğitici, bilgilendirici, teşvik edici bilinçli organizasyonlar yapıldığı, teşvik kampanyaları sonrasında, mücbir sebeplerin de ortadan kalkması neticesinde, sonraki üretim döneminde kotanın da üzerine çıkılarak rekor bir sayıya ulaşıldığı, 3-5 yılda bir görülen zararlı popülasyonunun aniden ve başa çıkması güç sayıda ortaya çıkışı, bölgede aylarca süren yağmur ve kar yağışının olumsuz tesiri neticesinde geç ekim yapılması, ekim yapılan hinterlandın yaz sıcağına maruz kalması ve mükerrer ekime neden olması, sadece pancar bitkisinde değil, bölgede yetişen diğer zirai ürünlerde de verim ve rekolte kaybının yaşanması hâllerinin mücbir sebebin varlığını ispat ettiği belirtilmiştir.

DANIŞTAY TETKİK HÂKİMİ …'UN DÜŞÜNCESİ : Davanın reddi gerektiği düşünülmektedir.

DANIŞTAY SAVCISI ...'UN DÜŞÜNCESİ : Dava; Erzurum, Alpullu, Elbistan ve Muş Şeker Fabrikaları'nda, 2019/2020 pazarlama döneminde gerçekleşen üretim eksiklikleri nedeniyle eksik üretime karşılık gelen kota miktarının … A.Ş.'ye aktarılması ile bu fabrikaları işleten şirketler tarafından davalı idareye verilen teminat mektuplarının nakde çevrilerek Hazine'ye gelir olarak aktarılması istemiyle yapılan başvurunun reddine ilişkin Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'nın … tarih ve … sayılı işleminin iptali istemi ile açılmıştır.
19/04/2001 tarih ve 24378 sayılı Resmî Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 4634 sayılı Şeker Kanunu'nun "Amaç" başlıklı 1. maddesinde, "Bu Kanun'un amacı, yurt içi talebin yurt içi üretimle karşılanmasına ve gerektiğinde ihracata yönelik olarak Türkiye’de şeker rejimini, şeker üretimindeki usul ve esaslar ile fiyatlandırma, pazarlama şart ve yöntemlerini düzenlemektir." hükmü yer almaktadır.
Aynı Kanun'da pazarlama yılının, 1 Eylül ile 31 Ağustos tarihleri arasındaki dönemi ifade ettiği, A kotasının, yurt içi talebe göre üretilen ve pazarlama yılı içinde iç pazara verilebilen şeker miktarını, B kotasının, A kotasının belli bir oranına tekabül eden ve güvenlik payı için bulundurulmak üzere üretilen şeker miktarını, C şekerinin ise, A ve B kotaları dışında üretilen ve yurt içinde pazarlanamayan şeker ile işlenmek üzere ihraç kaydıyla temin edilen ham ve beyaz şekeri ifade ettiği belirtilmektedir.
4634 sayılı Şeker Kanunu kapsamında, ülkenin toplam A ve B kotaları ile şirket kotaları Cumhurbaşkanlığı tarafından belirlenmekte, belirlenen toplam A ve B kotalarının şeker üreticisi şirketlere dağılımı ise, ilgili mevzuat hükümleri kapsamında, şirketlerin üretim süreleri ile son üç yıllık ortalama fiili günlük işleme kapasiteleri ve üretim miktarları ile randımanları esas alınmak sureti ile hesaplanmaktadır.
Şirketler, kendilerine tahsis edilen kotanın altında üretim gerçekleştirdiğinde, gelecek yıllara ilişkin kota dağılım hesaplamalarında esas alınacak fiili üretim miktarı düşük olacağından, kotaların düşmesi kaçınılmazdır. Şirketler, kendilerine tahsis edilen A kotası üzerinde üretim gerçekleştirmeleri hâlinde, tahsis edilen kotanın üzerindeki miktar C şekeri olarak değerlendirilmekte ve yurt içine satışı yapılamamaktadır.
4634 sayılı Şeker Kanunu'nun "Kota iptal ve transferleri" başlıklı 4. maddesinde, "Şirketler haklı bir sebebe dayanmadan iki yıl üst üste kendilerine tahsis edilen kotalardan % 90’ın altında arz sağladıkları takdirde, kota ile arz arasındaki fark kadar A ve B kotalarına ilişkin haklarını Cumhurbaşkanı tarafından belirlenecek süre için kaybederler. Şirketler bu süre içinde kaybettikleri kota hakkına karşılık yeni kota sağlayamazlar." hükmü; Geçici 11. maddesinde ise, "Bu maddeyi ihdas eden Kanunla 4634 sayılı Kanun'da yapılan düzenlemeler uyarınca A ve B kotalarına ilişkin Cumhurbaşkanı kararı ile yönetmelik çıkarılıncaya kadar mevcut düzenlemelerin uygulanmasına devam olunur.
… A.Ş.’ye ait şeker fabrikalarının özelleştirilmesi hâlinde özelleştirme öncesinde … A.Ş. tarafından fabrikalara tahsis edilen kotalar da bu Kanun ve diğer mevzuat uyarınca herhangi bir izin ve onaya gerek kalmaksızın fabrikaların devir tarihi itibarıyla alıcıya aktarılmış olur. Özelleştirme sözleşmelerinde yer alan üretim taahhüdünün başlangıç tarihinden itibaren alıcı şirketlerin beş yıl boyunca her pazarlama yılı için kendilerine tahsis edilen kotalardan %90’ın altında arz sağlamaları hâlinde, ilgili pazarlama yılı kotasının %90’ı ile arz arasındaki fark kadar kota hakları … A.Ş.’ye aktarılır. Bu aktarım nedeniyle herhangi bir hak ileri sürülemez ve talepte bulunulamaz. Bu Kanun'un 4. maddesinin birinci, ikinci ve dördüncü fıkraları özelleştirilen fabrikalar için özelleştirme sözleşmelerinde belirtilen üretim taahhüdü boyunca uygulanmaz.
Bu Kanun'un 3. maddesinin ilk fıkrasında nişasta kökenli şekerler için belirlenecek kota miktarında yapılan değişiklik sonucu ortaya çıkan kota fazlası, Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.’ye aktarılmıştır." hükmü yer almaktadır.
Anılan hükümler gereği, özelleştirilen fabrikaların, söz konusu eksik üretim miktarları ilgili pazarlama yılı içerisinde … A.Ş.’ye aktarılmaktadır.

Olayda; 2019-2020 pazarlama yılında gerçekleşen üretim eksiklikleri nedeniyle, davacı tarafından, kanun ve şartname hükümleri uyarınca, ilgili şirketlerin teminat mektuplarının nakde çevrilmesi ve %90'ın altında gerçekleşen kota miktarının … A.Ş.'ye aktarılması istemi ile, davacı tarafından yapılan 07/09/2020 günlü başvuru üzerine; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'ndan alınan yazı ile … tarafından yapılan denetimde, 2019-2020 pazarlama yılı içerisinde, söz konusu fabrikalarda eksik üretim yapıldığı tespit edilmiş, şirketlerin sunduğu bazı sebeplerin haklı gerekçeler içerip içermediği hususunun, davalı idare tarafından incelendiği ve 09/03/2020 günlü ve E.821763 sayılı yazı ile, konunun muhatapları arasında yapılan varlık sözleşmeleri kapsamında değerlendirilmesi gerektiği ve şirketlerin hammadde üretim ve temini faaliyetlerinin denetimi çerçevesinde ve fabrikaların konu ile ilgili mağduriyet yaşadıklarına dair iddiaların incelenmesine yönelik olarak, ilgili fabrikalar nezdinde 4634 sayılı Kanun kapsamında yapılan incelemede, fabrika ekim sahalarında uzun yıllar yeterli pancar üretimi yapılmaması nedeniyle üreticilerin pancar tarımından uzaklaştığı, ekilen sahalarda görülen hastalık ve zararlıların verim ve rekolte düşüşüne sebep olduğu, bazı fabrikaların belirli dönem işletmeye alınmaması nedeniyle kronik işletme sorunları yaşadığı, planlanan miktarda pancar taahhüdünün alınamaması, iklim koşulları, mükerrer ekim yapılması, geciken ekim nedeniyle vejetasyon süresinin kısalması gibi nedenler, pancar üretim rekoltesinde ve pancar veriminde düşüş yaşanması olarak değerlendirildiği, bu değerlendirme neticesinde, söz konusu şeker fabrikalarında 2019-2020 pazarlama yılında taahhüt edilen miktardan daha az üretim yapılmasının haklı sebeplerden kaynaklandığı ve davaya konu işlem ile de üretim taahhütleri için verilen teminat mektuplarının nakde çevrilmesi cihetine gidilmediği açıktır.
Bu durumda; Erzurum, Alpullu, Elbistan ve Muş Şeker Fabrikaları'nda, 2019/2020 pazarlama döneminde gerçekleşen üretim eksikliklerinin, davalı idare tarafından yaptırılan inceleme neticesi haklı sebeplerden kaynaklandığı açık olup, yukarıda belirtilen mevzuat hükmündeki şart gerçekleşmeden, 2019-2020 pazarlama yılında gerçekleşen üretim eksiklikleri nedeniyle, davacı tarafından, ilgili şirketlerin teminat mektuplarının nakde çevrilmesi ve %90'ın altında gerçekleşen kota miktarının … A.Ş.'ye aktarılması isteminin hukukî dayanağı bulunmadığından, bu talebin reddi yolunda tesis edilen ve davaya konu edilen Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'nın 01/10/2020 tarih ve 157770 sayılı işleminde hukuka aykırı bir husus görülmemiştir.
Açıklanan nedenlerle davanın reddi gerektiği düşünülmektedir.

TÜRK MİLLETİ ADINA
Karar veren Danıştay Onüçüncü Dairesince duruşma için taraflara önceden bildirilen 14/06/2022 tarihinde, davacı vekili Av. …'ın, davalı idare … Bakanlığı vekili Hukuk Müşaviri …'un, … Başkanlığı vekili Av. …'nin, müdahil … A.Ş. vekili Av. …'in, … Sanayi ve Ticaret A.Ş. vekili Av. …'ın, … Sanayi ve Ticaret A.Ş. vekili Av. ….'un, … A.Ş. ile … Seyahat İnşaat Ticaret A.Ş. vekili Av. …'un, Muş … Sanayi A.Ş. vekili Av. …'ın geldikleri, Danıştay Savcısının hazır olduğu görülmekle, açık duruşmaya başlandı. Taraflar ve müdahillere usulüne uygun olarak söz verilerek dinlendikten ve Danıştay Savcısının düşüncesi alındıktan sonra taraflara ve müdahillere son kez söz verilip, duruşma tamamlandı. Tetkik Hâkiminin açıklamaları dinlendikten ve dosyadaki belgeler incelendikten sonra, Üye … ile Üye …'in, "kuruluş ve görev alanı birlikte değerlendirildiğinde, davacı Sendikanın dava konusu işlem ile arasında somut, güncel ve meşru bir menfaat alâkasının bulunmadığı, dava konusu işlemin Sendikanın ve sendika üyesi işçilerin ne tür bir menfaatini ihlâl ettiği hususunun açık, anlaşılır ve somut bir biçimde ortaya konulamadığından davanın ehliyet yönünden reddi gerektiği" yolundaki usule ilişkin ayrışık oylarına karşı "davacı Sendikanın söz konusu şeker fabrikalarının özelleştirilmesine ilişkin süreçte tesis edilen işlemlere karşı da dava açtığı ve iddialarının söz konusu şeker fabrikalarınca İhale Şartnamesi'ndeki üretim taahhüdünün yerine getirilmemesine ilişkin olup özelleştirme süreciyle bağlantılı olduğundan davayı açmakta menfaati bulunduğu" gerekçesiyle ehliyetli olduğuna oyçokluğu ile karar verilerek, gereği görüşüldü:
Davalı idareler ile davalılar yanında müdahillerin usule yönelik diğer itirazları da geçerli görülmeyerek esasın incelenmesine geçildi.

MADDİ OLAY VE HUKUKİ SÜREÇ :
Davacı Sendika tarafından … Başkanlığı'na Alpullu, Elbistan, Erzurum-Erzincan, Muş şeker fabrikalarına ilişkin olarak ayrı ayrı yapılan 07/09/2020 tarihli başvurularla, özelleştirilen 10 fabrikadan Elbistan, Erzurum-Erzincan, Muş, Alpullu fabrikalarında kotanın %90'ının altında olmak üzere Çorum ve Turhal dahil 7 fabrikada üretim eksiğinin/kota altı üretim miktarının 104.819 ton, özelleştirme sürecine dayanak alınan İhale Şartnamesi gereği Türkşeker'e iade edilmesi gereken miktarın ise 70.972 ton olduğunun tespit edildiği, 2019/2020 pazarlama yılı gerçekleşen düşük üretim nedeniyle 4634 sayılı Şeker Kanunu'nun Geçici 11. maddesi ile diğer maddeleri ve İhale Şartnamesi gereği Elbistan, Erzurum-Erzincan, Muş, Alpullu fabrikaları kotalarının, eksik kısımlarının Türkşeker'e aktarılması ve 2019/2020 pazarlama yılı için alınan teminatların Hazine'ye gelir olarak aktarılması gerektiği, buna karşın bugüne kadar bu konuda herhangi bir açıklama ve girişimde bulunulmadığının görüldüğü, bu çerçevede gerekli değerledirmenin ivedilikle yapılması ile söz konusu fabrikalar tarafından 2019/2020 pazarlama döneminde mevcut kotalarının %90'ının altında gerçekleşen üretim eksikliği nedeniyle kanun ve şartname uyarınca işlem tesis edilerek %90'ın altında gerçekleşen kota miktarının Türkşeker'e aktarılması ile fabrikayı işleten şirket tarafından Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'na verilen teminat mektubunun nakde çevrilerek Hazine'ye gelir olarak aktarılması talebinde bulunulmuştur.
Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'nca … A.Ş. Genel Müdürlüğü'ne yazılan 11/09/2020 tarih ve E.157172 sayılı yazıyla, Türkşeker tarafından Alpullu, Elbistan, Erzurum ve Muş şeker fabrikalarında yapılan incelemelerde 2019/2020 pazarlama yılı için verilen A kotasının %90'ının altında üretim yapıldığının tespit edildiği, bu konuda Tarım ve Orman Bakanlığı Şeker Dairesi Başkanlığı'ndan alınan 09/03/2020 tarih ve ... sayılı görüş yazısında söz konusu fabrikalardaki eksik üretimin nedenlerinin, iş programlarında planlanan miktarda pancar taahhüdü alınamaması, ayrıca iklim şartları ile ekim alanlarında görülen hastalık ve zararlılar nedeniyle verim ve rekoltede düşüş yaşanması olarak değerlendirildiği, bu yazıdan söz konusu fabrikalarda taahhüt edilen miktardan daha az üretim yapılmasının haklı sebeplerden kaynaklandığı anlaşıldığından, alıcılar tarafından 2019/2020 pazarlama yılı üretim taahhütleri için verilen teminat mektuplarının nakde çevrilmesi cihetine gidilmediği belirtilerek fabrikalarda eksik üretilen miktara tekabül eden A kotasının satış sözleşmelerinin ilgili hükümleri uyarınca …'e devri konusunda herhangi bir işlem tesis edilip edilmediğine ilişkin bilgi ve belgelerin gönderilmesi talebinde bulunulmuştur.
… tarafından verilen … tarih ve … sayılı cevabi yazıyla, 2019/2020 pazarlama yılında A kotasının %90 altında üretim yapan söz konusu fabrikaların eksik üretimlerinin …'e aktarılması gerektiği, nitekim özelleşmenin yapıldığı ilk pazarlama yılı olan 2018/2019 döneminde Şeker Kanunu'nun Geçici 11. maddesi uyarınca, özelleştirilen fabrikaların kotalarının %90'ı ile arz arasındaki farkın …'e A kotası olarak aktarıldığı, aktarılan kotanın sadece ilgili pazarlama yılı için geçerli olduğu, …'in 2019/2020 pazarlama yılına 950 ton stokla girdiği ve bu dönemde üretilen şeker miktarının Cumhurbaşkanı tarafından tahsis edilen kotanın %4,21 altında gerçekleştiği, yani 2019/2020 pazarlama yılı başı stok ile gerçekleşen üretim miktarı toplamı 934.000 ton kotanın altında kaldığı, bu nedenle 2019/2020 pazarlama yılı için özelleştirilen şeker fabrikalarının eksik üretimlerinin … lehine değerlendirme imkânı olmadığından bir işlem yapılmadığı belirtilmiştir.
… Başkanlığı'nca davacıya verilen … tarih ve … sayılı cevapla, … tarafından söz konusu fabrikalarda yapılan incelemelerde 2019/2020 pazarlama yılı için verilen A kotasının %90'ının altında üretim yapıldığının tespit edildiği, alıcıların, eksik üretim miktarlarının satış sözleşmelerindeki mücbir sebep düzenlemesi kapsamında değerlendirilmesine ilişkin talep yazılarında belirtilen hususlar ile bu konuda Tarım ve Orman Bakanlığı personeli, il/ilçe tarım ve orman müdürlükleri, üniversiteler ve ziraat odalarınca düzenlenen raporlar da dikkate alınarak … tarih ve … sayılı yazıyla Tarım ve Orman Bakanlığı'ndan görüş istenildiği, Bakanlıkça gönderilen … tarih ve … sayılı yazıda fabrikalardaki eksik üretimi nedenlerinin iş programlarında planlanan miktarda pancar taahhüdü alınamaması, ayrıca iklim şartları ile ekim alanlarında görülen hastalık ve zararlılar nedeniyle verim ve rekoltede düşüş yaşanması olarak değerlendirildiğinin bildirildiğinden fabrikalarda 2019/2020 pazarlama yılında taahhüt edilen miktardan daha az üretim yapılmasının haklı sebeplerden kaynaklandığı anlaşıldığından alıcılar tarafından üretim taahhütleri için verilen teminat mektuplarının nakde çevrilmesi cihetine gidilmediği, …'den alınan 25/09/2020 tarih ve 41757 sayılı yazıdan …'e ait fabrikalarda mevcut stok miktarı ile 2019/2020 pazarlama yılında gerçekleştirilen üretim miktarı toplamının bu dönem için şirkete tahsis edilen A kotasının altında kalması nedeniyle herhangi bir aktarma işleminin de olmadığının öğrenildiği belirtilmiştir.
Bunun üzerine davacı tarafından 01/10/2020 tarih ve E.157770 sayılı işlemin iptali istemiyle bakılan dava açılmıştır.
Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'nca verilen cevabi yazıda sözü edilen 09/03/2020 tarih ve E.821763 sayılı Tarım ve Orman Bakanlığı Şeker Dairesi Başkanlığı yazısı incelendiğinde ise, … İdaresi Başkanlığı'nca …tarih ve ... sayılı yazıyla, … tarafından söz konusu fabrikalarda yapılan incelemede 2019/2020 pazarlama yılı için verilen A kotasının %90'ının altında üretim yapıldığının tespit edildiği, alıcılar tarafından …'e verilen yazılarda tahsis edilen kota miktarlarını karşılayacak düzeyde pancar ekiminin yapılamadığı, ayrıca hastalık, aşırı yağış veya kuraklık gibi nedenlerin de üretim miktarında düşüşe yol açtığı belirtilerek bu hususların mücbir sebep kapsamında değerlendirilmesinin talep edildiği, konunun bu çerçevede değerlendirilerek fabrikaların alıcılarının yazılarında belirtilen gerekçelerin satış sözleşmelerinde yer alan üretim taahhütleri kapsamında haklı sebep olarak kabul edilip edilmeyeceğine ilişkin görüşün bildirilmesinin talep edilmesi üzerine, söz konusu … tarih ve …. sayılı Tarım ve Orman Bakanlığı Şeker Dairesi Başkanlığı yazısıyla, konuyla ilgili olarak fabrikaların yazıları ve 4634 sayılı Kanun çerçevesinde yapılan çalışmaların birlikte değerlendirildiği, … Sanayi Ticaret A.Ş. (… Şeker Fabrikası)'nce, 2019/2020 pazarlama yılında tahsis edilen 25.000 ton A kotası ve 1.250 ton B kotasına karşılık 5.998.,95 ton A kotası ve 1.250 ton B kotası olmak üzere 7.248,95 ton şeker üretildiği, A kotasının %24,0'ı kadar üretim gerçekleştirildiği, eksik üretimin nedenlerinin fabrika ekim sahasında uzun yıllardır yeterli pancar üretimi yapılmaması nedeniyle üreticilerin pancar tarımından uzaklaşmış olması, ekilen sahalarda ise görülen hastalık ve zararlıların verim ve rekoltede düşüşe sebep olması, fabrikanın 2013-2017 yılları arasında işletmeye alınmaması nedeniyle kronik işletme sorunları yaşanması olarak;
… Gıda Sanayi Ticaret A.Ş. (… Şeker Fabrikası)'nce, 2019/2020 pazarlama yılında tahsis edilen 50.000 ton A kotasına karşılık, 32.462,45 ton A kotası şeker üretildiği, A kotasının %64,9'u kadar üretim gerçekleştirdiği, eksik üretimin nedenlerinin, iş programında planlanan miktarda pancar taahhüdü alınamaması, ekim alanı dahilinde iklim şartları ve görülen hastalık/zararlılar nedeniyle pancar üretim rekoltesinde ve pancar veriminde düşüş yaşanması olarak;
… Üretim A.Ş. (… Şeker Fabrikası)'nce, 2019/2020 pazarlama yılında tahsis edilen 50.500ton A kotasına karşılık, 22.805 ton A kotası şeker üretildiği, A kotasının %45,2'si kadar üretim gerçekleştirdiği, eksik üretimin nedenlerinin, iş programında planlanan miktarda pancar taahhüdü alınamaması, ekim alanı dahilinde iklim şartları ve görülen hastalık/zararlılar nedeniyle pancar üretim rekoltesinde ve pancar veriminde düşüş yaşanması olarak;
… Sanayi A.Ş. (…Fabrikası)'nce, 2019/2020 pazarlama yılında tahsis edilen 40.500 ton A kotasına karşılık, 17.935 ton A kotası şeker üretildiği, A kotasının %44,3'ü kadar üretim gerçekleştirildiği, eksik üretim nedenlerinin, iş programında planlanan miktarda pancar taahhüdü alınamaması, ekim alanı dahilinde iklim şartları nedeniyle büyük oranda mükerrer ekim yapılması, geciken ekim nedeniyle vejetasyon süresinin kısalması, görülen hastalık/zararlılar nedeniyle pancar üretim rekoltesinde ve pancar veriminde düşüş yaşanması olarak değerlendirildiğinin bildirildiği anlaşılmıştır.

İNCELEME VE GEREKÇE:
ESAS YÖNÜNDEN:
İlgili Mevzuat:
4634 sayılı Şeker Kanunu'nun "Amaç" başlıklı 1. maddesinde, "Bu Kanun'un amacı, yurt içi talebin yurt içi üretimle karşılanmasına ve gerektiğinde ihracata yönelik olarak Türkiye’de şeker rejimini, şeker üretimindeki usul ve esaslar ile fiyatlandırma, pazarlama şart ve yöntemlerini düzenlemektir."; "Tanımlar" başlıklı 2. maddesinde, "Bu Kanun'un uygulanmasında; ... e) Şeker: Beyaz şeker (standart, rafine küp ve kristal şeker), yarı beyaz şeker, rafine şeker, ham şeker ve kahverengi şeker olarak sınıflandırılan, pancar veya kamıştan üretilen kristallendirilmiş sakaroz ile nişasta kökenli izoglukoz, likid ya da kurutulmuş halde glukoz şurubu, sakaroz veya invert şeker veya her ikisinin karışımının suda çözünmesinden meydana gelen şeker çözeltisi ve invert şeker şurubu ile inülin şurubunu, f) Pazarlama yılı: 1 Eylül ile 31 Ağustos tarihleri arasındaki dönemi, g) A kotası: Yurt içi talebe göre üretilen ve pazarlama yılı içinde iç pazara verilebilen şeker miktarını, h) B kotası: A kotasının belli bir oranına tekabül eden ve güvenlik payı için bulundurulmak üzere üretilen şeker miktarını, ı) C şekeri: A ve B kotaları dışında üretilen ve yurt içinde pazarlanamayan şeker ile işlenmek üzere ihraç kaydıyla temin edilen ham ve beyaz şekeri, j) Şeker fabrikası: Şekeri girdi olarak kullanan işletmeler hariç olmak üzere (e) bendinde tanımlanan ürünler ile ham şekeri işleyerek şeker üreten işletmeyi, k) Şirket: Bir veya birden fazla sayıda şeker fabrikasını bünyesinde bulunduran ve/veya işleten tüzel kişiliği, ... ifade eder.";
"Bakanlığın görev ve yetkileri" başlıklı 2/A maddesinde, "Bakanlık; a) (Değişik: 21/03/2018-7103/46 md.) A ve B kotalarının tespiti, iptal ve transferlerine ilişkin Cumhurbaşkanı kararını uygular. b) Depolama primi, araştırma ve geliştirme faaliyetleri ile benzeri giderler için kullanılmak üzere, faaliyetteki şirketlerin cari pazarlama yılına ait, yeni kurulan şirketlerin ise ilk pazarlama yılına ait A kotaları karşılığı şeker miktarının ilgili pazarlama yılı başındaki fabrika satış fiyatı üzerinden hesaplanacak tutarın binde beşini aşmamak üzere katılım paylarını belirler, bu konuda karar alır ve uygular. c) Şeker için depolama kesintisinin yapılıp yapılmaması, prim ödenip ödenmemesi hususunda karar alır ve uygular. Yurtiçi üretim ve pazar işleyişlerinde bu Kanunun amaçlarına uygun olarak düzenleme yapmaya, depolama kesintisini almaya, depolama prim miktarlarını tayin, sarf ve mahsuba ilişkin kararlar alır. d) İç fiyat, arz-talep dengesi ve spekülatif etkileri dikkate alarak şeker ticaretine ilişkin kuralları belirler ve şeker dış ticaretine ilişkin görüşlerini Ekonomi Bakanlığına bildirir. e) Bu Kanunda öngörülen idari para cezalarını uygular. f) Sektörle ilgili araştırma ve geliştirme faaliyetlerini yönlendirerek organizasyon sağlar ve gerekli olduğu hallerde kaynak tahsis eder. g) Şirket ve bünyesindeki fabrikalar ile piyasada mal veya hizmet üreten, pazarlayan ve satan gerçek ve tüzel kişiler nezdinde görevleri ile ilgili konularda inceleme, araştırma ve denetimde bulunabilir. h) Bu Kanun'un amaçlarına uygun olarak sektörle ilgili diğer hususlarda kararlar alır ve uygular. ...";
"Kotalar ve kotaların tespiti" başlıklı 3. maddesinde, "Şeker üretimi ve arzında istikrarı sağlamak amacıyla pazarlanacak şeker miktarı, sakaroz kökenli ve diğer şekerler için ayrı ayrı olmak üzere şeker türlerine göre, gerektiğinde dönemsel olarak kotalar ile belirlenir. Nişasta kökenli şekerler için belirlenecek toplam A kotası, ülke toplam A kotasının % 5’ini geçemez. Cumhurbaşkanı bu oranı,% 50’sine kadar artırmaya, % 50’sine kadar eksiltmeye yetkilidir.
Sakaroz kökenli şekerler dışındaki depolanabilir nitelikte olmayan diğer şekerler için B kotası belirlenmez.
(Değişik üçüncü fıkra: 21/3/2018-7103/47 md.) Şirketlerin A ve B kotaları Cumhurbaşkanı tarafından her yıl en geç 30 Haziran tarihine kadar, yurt içi şeker talebi, fabrikaların işleme ve şeker üretim kapasiteleri göz önünde bulundurularak müteakip beşer yıllık dönemler için tespit edilir.
Kotalar, fabrikaların üretim süreleri ile son üç yıllık ortalama fiili günlük işleme kapasiteleri ve/veya üretim miktarları ve randımanları esas alınmak suretiyle hesaplanır. İlk kez üretime geçecek ve üç yaşın altındaki şeker fabrikaları ile bu Kanunun yürürlüğe girmesinden önce kapasite artırım izni almış olan fabrikalar için kota belirlenmesinde nominal üretim verileri esas alınır.
(Değişik beşinci fıkra: 21/03/2018-7103/47 md.) Yeni fabrika kurulabilmesi ve/veya mevcut fabrikaların kapasitelerini artırabilmeleri için kota temin etmeleri zorunludur. Şirketlere yeni A ve B kotaları tahsisine Cumhurbaşkanı yetkilidir.";
"Kota iptal ve transferleri" başlıklı 4. maddesinde, "Şirketler haklı bir sebebe dayanmadan iki yıl üst üste kendilerine tahsis edilen kotalardan % 90’ın altında arz sağladıkları takdirde, kota ile arz arasındaki fark kadar A ve B kotalarına ilişkin haklarını Cumhurbaşkanı tarafından belirlenecek süre için kaybederler. Şirketler bu süre içinde kaybettikleri kota hakkına karşılık yeni kota sağlayamazlar.
Şirketlere tahsis edilen A ve B kotaları Cumhurbaşkanı tarafından belirlenecek süre içinde kullanılmadığı takdirde iptal edilir.
Zorunlu hallerde pazarlama yılı içinde kotalar arası şeker transferi yapılır. A kotasının bir kısmı pazarlanamadığı takdirde, pazarlanamayan miktar gelecek yılın A kotasına aktarılır ve bir sonraki yılın A kotası aktarılan miktar kadar düşürülür veya cari pazarlama yılı içinde, şirketlerin talep etmesi durumunda ve Cumhurbaşkanınca uygun bulunması hâlinde pazarlanamayan A kotasının tamamı veya bir kısmı, aynı pazarlama yılı içinde ihraç edilmek kaydıyla C şekerine aktarılabilir.
Şirketler yapacakları kapasite değişikliklerine göre ve/veya mücbir sebeplerin tespiti durumunda Bakanlık kararı ile bünyelerindeki fabrikalar arasında kota aktarımı yapabilirler.
A ve B kotalarının tespiti, tahsisi, iptali, transferi, yeni kota tahsisi ile uygulama ve denetime ilişkin hususlar Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılacak yönetmelik ile düzenlenir.";
Geçici 11. maddesinde, "(Ek: 21/03/2018-7103/49 md.) Bu maddeyi ihdas eden Kanunla 4634 sayılı Kanun'da yapılan düzenlemeler uyarınca A ve B kotalarına ilişkin Cumhurbaşkanı kararı ile yönetmelik çıkarılıncaya kadar mevcut düzenlemelerin uygulanmasına devam olunur.
… A.Ş.’ye ait şeker fabrikalarının özelleştirilmesi hâlinde özelleştirme öncesinde Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. tarafından fabrikalara tahsis edilen kotalar da bu Kanun ve diğer mevzuat uyarınca herhangi bir izin ve onaya gerek kalmaksızın fabrikaların devir tarihi itibarıyla alıcıya aktarılmış olur. Özelleştirme sözleşmelerinde yer alan üretim taahhüdünün başlangıç tarihinden itibaren alıcı şirketlerin beş yıl boyunca her pazarlama yılı için kendilerine tahsis edilen kotalardan %90’ın altında arz sağlamaları hâlinde, ilgili pazarlama yılı kotasının %90’ı ile arz arasındaki fark kadar kota hakları … A.Ş.’ye aktarılır. Bu aktarım nedeniyle herhangi bir hak ileri sürülemez ve talepte bulunulamaz. Bu Kanun'un 4. maddesinin birinci, ikinci ve dördüncü fıkraları özelleştirilen fabrikalar için özelleştirme sözleşmelerinde belirtilen üretim taahhüdü boyunca uygulanmaz.
Bu Kanun'un 3. maddesinin ilk fıkrasında nişasta kökenli şekerler için belirlenecek kota miktarında yapılan değişiklik sonucu ortaya çıkan kota fazlası, Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.’ye aktarılmıştır. " kuralına yer verilmiştir.
…'e ait söz konusu fabrikaların özelleştirilmesine ilişkin İhale Şartnameleri'nin "Üretim Şartı" başlıklı 16. maddesinde, "16.1. Alıcı; 2018-2019, 2019-2020, 2020-2021, 2021-2022, 2022-2023 pazarlama yılı için 16.1.1. Fabrika için belirlenen pancar ekim alanlarından; asgari olarak kotasını karşılayacak miktarda pancar üretecek ve/veya ürettirecektir. 2019/2019 pazarlama yılı için pancar ekim alanlarında yeterli üretim bulunmaması hâlinde alıcı ihtiyacı olan pancarı farklı bir hinterlandtan temin edebilecektir.
16.1.2. Böylelikle ürettiği/ürettirdiği pancarı ihaleye konu fabrikada işleyerek ilgili mevzuat çerçevesinde kotadan aşağı olmayacak miktarda üretim yapacaktır.
16.1.3. Kotayı idarenin onayı olmaksızın herhangi bir şekilde başka bir şirkete ve/veya bir başka fabrikaya kısmen de olsa aktarmayacaktır.
16.2. ...
16.3. Sözleşmenin imzalandığı tarihte alıcıdan 16.1. maddedeki taahhüdüne ilişkin olarak idarece kabul edilecek, gayrikabili rücu, kayıtsız şartsız, ilk talepte ödemeli, süresiz ... Şeker Fabrikası için toplam 15.000.000,00 (onbeş milyon) TL olmak üzere eşit tutarlı 5 (beş)'er taksit ayrı kesin teminat mektubu alınacaktır.
16.4. Her pazarlama yılı için verilen A kotasının %90'ı ve üzerinde (Şeker Kanunu'nun 4. maddesinin birinci fıkrasındaki oranın değişmesi hâlinde yeni oran dikkate alınacaktır.) beyaz şeker üretimi yapılması durumunda, taahhüt yerine getirilmiş sayılacak, o pazarlama yılına isabet eden 1 (bir) teminat mektubu serbest bırakılacaktır.
16.5. Her pazarlama yılı için verilen A kotası kadar beyaz şeker üretiminin hiç yapılmaması durumunda taahhüt yerine getirilmemiş sayılacak ve o pazarlama yılına isabet eden 1 (bir) teminat mektubu ayrıca ihtara gerek kalmaksızın idare lehine irat kaydedilecektir.
16.6. Her pazarlama yılı için verilen A kotası miktarının haklı bir sebebe dayanmaksızın %90'ından daha düşük miktarda beyaz şeker üretimi yapılması durumunda (Şeker Kanunu'nun 4. maddesinin birinci fıkrasındaki oranın değişmesi hâlinde yeni oran dikkate alınacaktır.) taahhüt eksik yerine getirilmiş sayılacak ve o pazarlama yılına isabet eden 1 (bir) teminat mektubundan (Kanun'da belirlenen oran dikkate alınmaksızın) eksik miktarı kıst-el yevm yapılarak ayrıca ihtara gerek kalmaksızın iare lehinde irat kaydedilecek, kalan kısmı ise serbest bırakılacaktır. Haklı sebebin tespitinde ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde Bakanlık görüşü alınacaktır.
16.7. Her pazarlama yılı için Bakanlık tarafından o dönem için fabrikalara tahsis edilen kota miktarının %90'ından daha düşük miktarda beyaz şeker üretimi yapılması durumunda, alıcı kota miktarının %90'ından eksik üretilen miktar kadar kotayı eksik üretimin tespit edilmesinin ardından derhal Türkşeker'e bedelsiz devredecektir. Bu durumda sonraki pazarlama yıllarına ilişkin taahhütlerde fabrikanın yeni tahsis edilen güncel kota rakamı dikkate alınır.
16.8. Alıcı, Şeker Kanunu, ilgili yönetmelikle ve sair mevzuat ile Şeker Kanunu'nun verdiği yetkiye istinaden Bakanlık tarafından alınan ve ileride alınacak kararlar doğrultusunda hareket edecektir." düzenlemelerine yer verilmiş, aynı düzenlemeler söz konusu fabrikaların özelleştirilmesi sonuncunda imzalanan varlık satış sözleşmelerinde de yer almıştır.

HUKUKÎ DEĞERLENDİRME:
Aktarılan kurallara göre şirketlerin yurt içi talebe göre üretilen ve pazarlama yılı içinde iç pazara verilebilen şeker miktarını ifade eden A kotaları ile A kotaları belli bir oranına tekabül eden ve güvenlik payı için bulundurulmak üzere üretilen şeker miktarını ifade eden B kotalarının Cumhurbaşkanı tarafından her yıl en geç 30 Haziran tarihine kadar, yurt içi şeker talebi, fabrikaların işleme ve şeker üretim kapasiteleri göz önünde bulundurularak müteakip beşer yıllık dönemler için tespit edileceği, kotaların, fabrikaların üretim süreleri ile son üç yıllık ortalama fiili günlük işleme kapasiteleri ve/veya üretim miktarları ve randımanları esas alınmak suretiyle hesaplanacağı, … A.Ş.’ye ait şeker fabrikalarının özelleştirilmesi hâlinde özelleştirme öncesinde … A.Ş. tarafından fabrikalara tahsis edilen kotaların da Şeker Kanunu ve diğer mevzuat uyarınca herhangi bir izin ve onaya gerek kalmaksızın fabrikaların devir tarihi itibarıyla alıcıya aktarılmış olacağı, özelleştirme sözleşmelerinde yer alan üretim taahhüdünün başlangıç tarihinden itibaren alıcı şirketlerin beş yıl boyunca her pazarlama yılı için kendilerine tahsis edilen kotalardan %90’ın altında arz sağlamaları hâlinde, ilgili pazarlama yılı kotasının %90’ı ile arz arasındaki fark kadar kota haklarının … A.Ş.’ye aktarılacağı ve Kanun'un 4. maddesinin birinci, ikinci ve dördüncü fıkralarındaki şirketlerin haklı bir sebebe dayanmadan iki yıl üst üste kendilerine tahsis edilen kotalardan %90’ın altında arz sağladıkları takdirde, kota ile arz arasındaki fark kadar A ve B kotalarına ilişkin haklarını Cumhurbaşkanı tarafından belirlenecek süre için kaybedecekleri, bu süre içinde kaybettikleri kota hakkına karşılık yeni kota sağlanamayacağı, şirketlere tahsis edilen A ve B kotaları Cumhurbaşkanı tarafından belirlenecek süre içinde kullanılmadığı takdirde iptal edileceği, şirketlerin yapacakları kapasite değişikliklerine göre ve/veya mücbir sebeplerin tespiti durumunda Bakanlık kararı ile bünyelerindeki fabrikalar arasında kota aktarımı yapabileceği yönündeki kuralların özelleştirilen fabrikalar için özelleştirme sözleşmelerinde belirtilen üretim taahhüdü boyunca uygulanmayacağı anlaşılmıştır.
İhale Şartnamesi'nin aktarılan 16. maddesi ile sözleşmelerde bulunan aynı kurallara göre özelleştirilen şeker fabrikalarının her pazarlama yılı için verilen A kotasının %90'ı ve üzerinde beyaz şeker üretimi yapılması durumunda, taahhütün yerine getirilmiş sayılacağı ve o pazarlama yılına isabet eden 1 (bir) teminat mektubunun serbest bırakılacağı, A kotası kadar beyaz şeker üretiminin hiç yapılmaması durumunda taahhütün yerine getirilmemiş sayılacağı ve o pazarlama yılına isabet eden 1 (bir) teminat mektubunun ayrıca ihtara gerek kalmaksızın idare lehine irat kaydedileceği, A kotası miktarının haklı bir sebebe dayanmaksızın %90'ından daha düşük miktarda beyaz şeker üretimi yapılması durumunda taahhütün eksik yerine getirilmiş sayılacağı ve o pazarlama yılına isabet eden 1 (bir) teminat mektubundan eksik miktarı kıst-el yevm yapılarak ayrıca ihtara gerek kalmaksızın idare lehinde irat kaydedileceği, kalan kısmın ise serbest bırakılacağı, haklı sebebin tespitinde ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde Bakanlık görüşü alınacağı, her pazarlama yılı için Bakanlık tarafından o dönem için fabrikalara tahsis edilen kota miktarının %90'ından daha düşük miktarda beyaz şeker üretimi yapılması durumunda, alıcının kota miktarının %90'ından eksik üretilen miktar kadar kotayı eksik üretimin tespit edilmesinin ardından derhal Türkşeker'e bedelsiz devredeceği, bu durumda sonraki pazarlama yıllarına ilişkin taahhütlerde fabrikaların yeni tahsis edilen güncel kota rakamı dikkate alınacağı açıktır.
Davacı tarafından Erzurum, Alpullu, Elbistan ve Muş Şeker Fabrikaları'nda 2019/2020 pazarlama yılı gerçekleşen düşük üretim nedeniyle 4634 sayılı Şeker Kanunu'nun Geçici 11. maddesi ile diğer maddeleri ve İhale Şartnamesi gereği söz konusu fabrikaların kotalarının, eksik kısımlarının Türkşeker'e aktarılması ve 2019/2020 pazarlama yılı için alınan teminatların Hazine'ye gelir olarak aktarılması gerektiği talebiyle yapılan başvuru dava konusu işlemle, fabrikalarca üretim taahhüdünün yerine getirilememiş olmasının haklı sebeplerden kaynaklandığının anlaşıldığı gerekçesiyle reddedilmiştir.
Bu kapsamda, söz konusu fabrikaların kota altında üretim gerçekleştirmelerinin haklı sebebe dayanıp dayanmadığının değerlendirilmesi gerekmektedir.
1)Alpullu Şeker Fabrikası'na ilişkin olarak yapılan incelemeden; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'nca gerçekleştirilen ihale sonucunda 30/11/2018 tarihinde … Ürünleri Sanayi ve Ticaret A.Ş. ile imzalanan varlık satış sözleşmesi sonucunda fabrikanın anılan şirket bünyesine girdiği, 2019/2020 pazarlama yılında tahsis edilen 25.000 ton A kotası ve 1.250 ton B kotasına karşılık 5.998.,95 ton A kotası ve 1.250 ton B kotası olmak üzere 7.248,95 ton şeker üretildiği, A kotasının %24,0'ı kadar üretim gerçekleştirildiği, Tarım ve Orman Bakanlığı Şeker Dairesi Başkanlığı'nca fabrika nezdinde yapılan inceleme ve denetim sonucunda 12/02/2020 tarihli raporun hazırlandığı, raporun konusunun hammadde üretimi/temini ile şeker üretim faaliyetlerinde yaşanan sorunların yeniden incelenmesi, şirketin ölçü, tartı ve analiz aletlerinin kalibrasyon belgelerinin incelenmesi olduğu, şirketin 210.224 ton pancar üretim taahhüdü aldığı, bu taahhüdün bir kısmının iptal edildiği, bakiye 188.274 ton pancar taahhüdü kaldığı, bölgede görülen hastalık ve zararlılar nedeniyle pancar rekoltesinde önemli bir azalma görüldüğü, 30/10/2019 tarihi itibarıyla fabrikanın 57.033,750 ton pancar tesellümü yaptığı, 50.572,594 ton bedeli ödenen miktar olduğu ve 50.920 ton pancar işlendiği, tarlalarda yetkili kişilerle birlikte yapılan incelemelerde kök çürüklüğü (rizoctanıa), kök sakatlanması (rizomania), yaprak lekesi (cercospora) vb. hastalıkların görüldüğü, rekolte kayıplarının olabileceği, pancar hasadında kayıplar olduğunun görüldüğü, toplamda 26.241 ton pancarın hastalık vb. nedenlerle hasat edilemediği ve/veya imha edildiğine ilişkin sunulan tutanakların kendilerine sunulduğu, fabrikanın … bünyesindeyken 2013/14, .., 2016/17 kampanyalarında dört sezon üstüste faaliyete alınmadığı, 25/09/2019 tarihinde fabrikanın pancar işlemeye başladığı ancak fabrikasyon sorunları nedeniyle 15/10/2019 tarihine kadar şeker üretimini sağlayamadığı, süreç dahilinde yaşana işletme sorunlarının hazırlanan tutanak ve ekleri ile sunulduğu, 2019/2020 kampanyasına hazırlık amacıyla şirket tarafından yaklaşık 18 milyon TL yatırım ve tamir/bakım masrafı yapıldığı, buna rağmen fabrikanın ekipmanlarının eski olması ve önceki yıllarda çalıştırılmamasının kronik sorunlar yarattığı, önceki kampanyadaki başarısız sonuçların 2019/2020 döneminde de süregeldiği, yaşanan arızalar ve fabrikasyon sorunları nedeniyle 2.360 ton şekerin zayii olduğu, pazarlama yılı için başlangıçta alınan taahhüt miktarının şirkete tahsis edilen A ve B kotalarını tamamlayacak miktarda olmadığı, ekim alanı dahilinde görülen hastalık ve zararlılar nedeniyle pancar üretim rekoltesinin daha da düşebileceği, kronik işletme sorunları yaşandığından fabrikasyon şeker kayıplarının mümkün olabileceği, şirkete tahsis edilen kotaların yeterli şeker üretimini gerçekleştiremeyeceğinin belirtildiği;
Alıcı tarafında Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'na gönderilen 04/11/2019, 04/12/2019 ve 23/01/2020 tarihli yazılarda, çiftçi ile çok az miktarda pancar için sözleşme yapabildiği, alınan taahhüdün %10'luk kısmının daha sonra çiftçiler tarafından iptal edildiği, teslim edilen pancar miktarının taahhüt miktarının çok daha altında gerçekleştiği, bölgedeki yağışlar ve nem nedeniyle mantar ve kök çürüklüğü hastalıklarının baş gösterdiği, çiftçiye iki kez ücretsiz ilaç verilmesine ve çiftçinin de dört kez ilaçlama yaparak mücadeleyi sürdürmesine rağmen polar oranının hasat sırasında 10-12 seviyesine indiği, verim ve rekoltede ciddi miktarda düşüşe sebebiyet vereceğinin bildirildiği ve bu hususlara ilişkin olarak ekim alanları hasar tespit raporu, fabrikada yaşanan teknik sorunlara ilişkin tutanak, Kırşehir Şeker Fabrikası Genel Müdürünce yapılan teknik gözleme ilişkin beyan ve İl Tarım ve Orman Müdürlükleri, Ziraat Odaları, Belediyeler ve Kaymakamlıklardan alınan görüş, bilgi ve yazışmaların vb. sunulduğu,

2)Muş Şeker Fabrikasına ilişkin olarak yapılan incelemeden, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'nca gerçekleştirilen ihale sonucunda 12/07/2018 tarihinde fabrikanın devrinin tamamlandığı, 2019/2020 pazarlama yılında tahsis edilen 40.500 ton A kotasına karşılık, 17.935 ton A kotası şeker üretmiş olup A kotasının %44,3'ü kadar üretim gerçekleştirildiği, Tarım ve Orman Bakanlığı Şeker Dairesi Başkanlığı'nca … A.Ş.'nin pancar ekim alanlarında olumsuz iklim şartlarından kaynaklı geç ekim yapılması ve geç ekime bağlı olarak şeker pancarı tohumlarının çimlenememesi sorunu ile bölgede baş gösteren hastalık ve zararlarının özellikler çizgili yaprak kurdu (karadrina) zararlısın ekim alanlarında oluşturulduğu tahribatın araştırılması kapsamında yapılan inceleme ve denetim sonucunda 20/01/2020 tarihli raporun hazırlandığı, şirketin 2019 yılında geçmiş yıllara oranla yeterli taahhüt alımını planlayamadığı, planladığı miktara ise ulaşamadığı, bunun en önemli sebebinin ise pancar üretim sözleşmesinde geçmiş dönemlerde çiftçi istihkakı olarak verilen pancar posasının oranının %20'den %15'e düşürülmesi olduğu, geçmiş yıllara oranla pancar ekim miktarında da yaklaşık %30-40 oranında azalma yaşandığı, bunda belirsiz pancar fiyatı ve pancar üretim maliyetlerinde yaşanan artışların etkili olduğu, ekim gerçekleştirilen alanın hem iklimsel nedenlerle hem de hastalık ve zararlı sebebiyle korunamadığı ve yarıdan fazla alanda mükerrer ekim yapılmak suretiyle zor durumda kalındığı, ekimlerin geç tamamlanması sonrası pancar bitkisinin iki ila dört yapraklı olduğu döneminde çizgili kurt zararlısının larvalarının bitkinin genç yapraklarını yiyerek aşırı zarar verdiği ve verim kaybı yaşandığı, bitkinin intaşta geç kalması ve zararlı ile genç döneminde karşılaşması sebebiyle mücadelenin başarısız olduğu, söz konsu dönemde bölgede tüm tarla bitkilerinde olumsuz iklim şartları ile hastalık ve zararlılar nedeniyle rekolte düşüşü yaşandığı, 2019 yılı üretim döneminde yaklaşık 200.000 ton pancar alım tahminine karşın yaklaşık 140.000 ton pancar tesellüm edebildiği;
Alıcının Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'na gönderdiği 26/08/2019 tarihli yazıda, aşırı yağışın ekimi 35-40 gün geciktirdiği, sözleşme imzalanan 1516 üreticiden 138'inin hiç ekim yapmadığı, yaklaşık 200 üreticinin ise ikinci veya üçüncü tarlasında ekim yapmasının söz konusu olamadığı, ayrıca ekilebilen pancar çıkışının Haziran ayı ortasına denk gelmesi nedeniyle yaz sıcağına maruz kaldığının belirtildiği, ekte Meteoroloji İl Müdürlüğü yazısı ile İl Tarım ve Orman Müdürlüğü'nce hazırlanan rapor vb. sunulduğu,
3)Elbistan Şeker Fabrikasına ilişkin olarak yapılan incelemeden, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'nca gerçekleştirilen ihale sonucunda 11/07/2018 tarihinde satışın gerçekleştiği, 2019/2020 pazarlama yılında tahsis edilen 50.000 ton A kotasına karşılık, 32.462,45 ton A kotası şeker ürettiği, A kotasının %64,9'u kadar üretim gerçekleştirdiği, Tarım ve Orman Bakanlığı Şeker Dairesi Başkanlığı'nca, iklim şartları, haşere ve hastalıklar nedeniyle pancar rekoltesinde azalama olabileceği hususları hakkında yapılan inceleme ve değerlendirme sonucunda hazırlanan 31/12/2019 tarihli raporda, şirketin Temmuz 2019 itibarıyla kendi ekim alanlarından 361.647 ton A kotası pancar taahhüdü topladığı ve buna karşılık 346.000 ton pancar teslim almayı tahmin ettiği, … Pancar Ekicileri Kooperatifinde … Şeker fabrikası ekim alanlarındaki rekolte düşüşü ile ilgili olarak gerçekleştiren görüşmede söz konusu zararların geçmiş yıllara göre daha yoğun yaşandığı, bilinçli çiftçilerin gerekli ilaçlı mücadeleyi yaptıklarını yine bir miktar rekolte kaybının yaşanabileceğini belirttikleri, geçmiş yıllarda taahhüde göre gerçekleşme oranları ve buna ilave olarak bölgede tarımsal üretimi olumsuz yönde etkileyen iklim olayları, zararlılar ve bitkisel hastalıklar nedeniyle pancar üretiminde rekolte kaybı olacağı ve şirketin tahsis edilen A kotası şeker üretimini gerçekleştiremeyeceği, 10.000 ton civarında açık yaşanabileceği; 17/02/2020 tarihli raporla şirketin 2019/2020 pazarlama yılı şeker üretimi ve hammadde teminine ilişkin işlemlerinin mevzuat çerçevesinde yürütülüp yürütülmediğinin yerinde incelenmesine ilişkin olarak yapılan inceleme ve değerlendirmeler sonucunda şirketin üretime ilişkin verilerinin düzenli olarak gönderilen bilgilendirme formları ile tutarlı olduğu, çiftçi fire ve polar analizlerinin yapılmasında kullanılan ölçü ve tartı aletlerinin bakım/kalibrasyon/kontrol işlemlerinin düzenli olarak yapıldığı, şirketin mevcut pazarlama yılında yaklaşık 32.000 ton kristal şeker üreteceği ve tahsis edilen kotanın çok altında kalacağının öngörüsüne ilişkin olarak caradrina zararlısının geçmiş yıllara nazaran daha yoğun yaşanması sebebiyle ürün kaybının yaşandığı, ilgili mevzuata aykırı herhangi bir durumla karşılaşılmadığının belirtildiği;
Alıcı tarafından Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'na gönderilen 20/08/2019 ve 14/01/2020 tarihli yazılarda, kampanya döneminde verim kaybına neden olacak yoğunlukta karadrina, küsküt ve yeşil tırtıl zararlısı ile kök boğazı çürüklüğüne rastlandığı, bu nedenle %25-30 arasında eksik üretim yapıldığının belirtildiği, ekte Elbistan İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü'nce hazırlanan ön hasar tespit raporu, şeker pancarı ekiminin düştüğüne ilişkin Ziraat Odalarınca düzenlenen yazılar, verim kaybına dair rapor, toprak analiz raporu, teknik inceleme raporu vs. sunulduğu,

4)Erzurum Şeker Fabrikasına ilişkin olarak yapılan incelemede, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'nca gerçekleştirilen ihale sonucunda 16/07/2018 tarihinde fabrikanın satışının tamamlandığı, 2019/2020 pazarlama yılında tahsis edilen 50.500 ton A kotasına karşılık, 22.805 ton A kotası şeker ürettiği, A kotasının %45,2'si kadar üretim gerçekleştirdiği, Tarım ve Orman Bakanlığı Şeker Dairesi Başkanlığı'nca ilgili mevzuat çerçevesinde şeker pancarı ekim alanlarında görülen karadrina zararlısının tahribat ve zararlı ile yapılan mücadelenin araştırma ve incelenmesine ilişkin olarak hazırlanan raporda Erzurum Şeker Fabrikasına ilişkin olarak, karadrina zararlısının tespitine yönelik olarak Pasinler ve Horasan ilçelerinde yapılan incelemelerde zararlının tahribatına rastlandığı, zararlının ortaya çıkmasında etkili olan sebeplerin aşırı yağışlar nedeniyle pancar ekimindeki gecikmenin yanı sıra yaşanan kuraklık nedeniyle pancar çıkışının düzensiz olmasından ve bu zararlının zaman zaman yoğun şekilde ortaya çıkmasından ve mutasyona uğraması nedeniyle normal zamanlarda bu zararlıya karşı kullanılan zirai mücadele ilaçlarının etken maddelerinin mücadelede yetersiz kalmasından kaynaklandığı, söz konusu alanlarda yapılan mücadelelere rağmen karadrina zararlısının önüne geçilemediği, tahribatın devam ettiğinin gözlemlendiği, yaşanan tahribat nedeniyle Pasinler ve Horasan'da 28.500 ton pancar kaybının olabileceğinin öngörüldüğü,
Alıcının Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'na gönderdiği 05/09/2019, 02/12/2019 ve 17/12/2019 tarihli yazılarda tohum ekimi döneminde aşırı yağış ve sel baskını, tohum ekiminden sonra aşırı kuraklık ve intaş görüldüğü, karadrina ve yeşil yaprak tırtılı gibi zararlıların da aynı anda ortaya çıktığı, önlenemeyen ve mücadelede etkili olunamayan doğa olayları nedeniyle kotanın tamamlanamadığının belirtildiği, ekte çiftçilerce kotalarının düşürülmesi talebiyle yapılan başvurular, şeker pancarı üretimine ilişkin hazırlanan değerlendirme raporları, İl/İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü ile Ziraat Odaları bilgi ve görüş yazıları, verim azalışı ile ilgili rapor, teknik rapor, arazi inceleme raporu ve meteorolojik veriler vs. sunulduğu anlaşılmıştır.
Bu itibarla, söz konusu şeker fabrikalarınca 2019/2020 pazarlama döneminde kendilerine tahsis edilen A kotası miktarlarının altında üretim gerçekleştirilmesinin her bir fabrikaya yönelik olarak aktarılan tespitler çerçevesinde haklı sebeplere dayandığı, sunulan bilgi ve belgelerle bu hususların tevsik edildiği, dolayısıyla teminatlarının irat kaydedilmesi ve kotalarının …'e devredilmesi konusunda hukukî zorunluluk bulunmadığı anlaşıldığından dava konusu işlemde hukuka aykırılık bulunmadığı sonucuna varılmıştır.

KARAR SONUCU:
Açıklanan nedenlerle;
1. DAVANIN REDDİNE,
2. Ayrıntısı aşağıda gösterilen toplam …TL yargılama giderinin davacı üzerinde bırakılmasına,
3. Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi uyarınca …-TL vekâlet ücretinin davacıdan alınarak davalı idarelere verilmesine,
4. Müdahil … Tarım Ürün A.Ş. tarafından yapılan toplam …-TL yargılama giderinin davacıdan alınarak müdahile verilmesine,
5. Müdahil … A.Ş. tarafından yapılan toplam …-TL yargılama giderinin davacıdan alınarak müdahile verilmesine,
6. Müdahil … Üretim A.Ş. tarafından yapılan toplam …-TL yargılama giderinin davacıdan alınarak müdahile verilmesine,
7. Müdahiller … A.Ş. ile … Turizm A.Ş. tarafından yapılan toplam …-TL yargılama giderinin davacıdan alınarak müdahillere verilmesine,
8. Müdahil … A.Ş. tarafından yapılan toplam …-TL yargılama giderinin davacıdan alınarak müdahile verilmesine,
9. Posta gideri avansından artan tutarın kararın kesinleşmesinden sonra davacı ile müdahillere iadesine,
10. Bu kararın tebliğ tarihini izleyen 30 (otuz) gün içerisinde Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu'na temyiz yolu açık olmak üzere, 14/06/2022 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.