Danıştay 10. Daire 2015/205 Esas 2020/5206 Karar Sayılı İlamı

T.C.
D A N I Ş T A Y
ONUNCU DAİRE
Esas No : 2015/205
Karar No : 2020/5206

DAVACI : … Derneği
VEKİLİ : Av. …

DAVALI : … Bakanlığı / …
VEKİLİ : Av. … / Aynı yerde

DAVANIN KONUSU :
Davacı şirket tarafından, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Gümrükler Genel Müdürlüğünün 05/12/2014 tarih ve 2014/29 sayılı "Liman Hizmet Tarifesinin Belirlenmesi" konulu Genelgesinin iptali istenilmiştir.

DAVACININ İDDİALARI :
Davacı tarafından, Genelgenin Gümrük Yönetmeliğinin 72/Ş maddesinin 3. fıkrasına dayalı olarak çıkarıldığı, ancak kanuni dayanağı bulunmadığı, serbest piyasa ekonomisi ile uyuşmadığı, Gümrük Kanununda ücret belirleme ile ilgili bir yetki verilmediği, tarife ölçütlerinin açık, belirgin ve somut olmadığı, idarenin yetki aşımı yaptığı, genelgede ücretlerin kamu gücünü istismar ettiği iddiasında bulunulduğu, bu kanıya nasıl ulaşıldığının belli olmadığı, liman işletmelerinin belli hukuki süreçler sonucu (satın alma, kira, ihale vb) çeşitli taahhütlere girildiği, belli bedeller ödeyerek aldıkları ve yatırımlar yaptıkları, ücretlerin piyasa koşulları içinde belirlenmesi gerektiği, özelleştirme ile alınan limanlar başta olmak üzere hukuki güvenlik ilkesinin ihlal edildiği, imtiyaz sözleşmelerinde ücret tarifelerinin rekabetçi bir anlayışla belirleneceğinin düzenlendiği, ihalelerde bu hükmü göz önüne alarak teklif verdikleri, milyar dolarları aşan yatırımlar yapıldığı, genelgede maliyetin altında ücretler belirlendiği, limanların zarar ederek bu hizmetleri yerine getireceği, TCDD Limanlarının tarifeyi uygulamadığı, özel liman işletmeleri aleyhine haksız rekabet olduğu ileri sürülmektedir.

DAVALININ SAVUNMASI :
Davalı idare tarafından, yasal zorunluluk olan gümrük kontrollerinin yerine getirilmesi için gerekli olan transfer, yükleme, boşaltma gibi hizmetlerden dolayı mükelleflerden yüksek hizmet bedelleri istenmesi ve farklı limanlarda farklı tarifeler olduğunun tespiti üzerine genelgenin çıkarıldığı, işleticilerin gümrük kontrollerini suiistimal ederek ek maliyetlere sebep olması ve bunun sorumlusu olarak gümrük idaresinin görülmesi hususunu bertaraf etmek amacıyla çıkarıldığı, genelge ile hizmetlerden alınacak azami ücretlerin belirlendiği, Gümrük Kanunu 10/1-c maddesi, 10/A-1 maddesinin, Bakanlığın Teşkilat ve Görevleri hakkında KHK hükümlerinin Gümrük Yönetmeliğinin 72/Ş maddesinin dayanak olduğu, gümrük kontrolleri sırasında elleçleme, taşıma, muayene hizmet bedelleri altında liman işleticileri tarafından tahsil edilen ücretlerle ilgili şikayetler geldiği, bu durumun bir kamu hizmeti olan gümrük kontrolünün hızlı, kaliteli, basitleştirilmiş ve düşük maliyetli bir şekilde yerine getirilmesi ilkesini zedelediği, sadece gümrük kontrolünden doğan hizmetlerin ücret tarifesinin belirlendiği, limandaki diğer kılavuzluk, ardiye vs. hizmetlerine ilişkin bir düzenleme olmadığı, genelgenin kamu – özel ayrımı olmaksızın hepsi için geçerli olduğu, ayrımcılık yapılmadığı, genelgenin ortalama maliyetler, emek piyasası, kira, yıllık ciro vs. göz önünde bulundurularak getirildiği, genelgenin dar bir alanı düzenlediği, ihale şartnamelerinde yer alan ücret belirleme taahhütlerini ihlal etmediği ve düzenlemenin hukuka uygun olduğu savunulmuştur.

DANIŞTAY_TETKİK_HÂKİMİ : …
DÜŞÜNCESİ : Konusu kalmayan dava hakkında karar verilmesine yer olmadığına karar verilmesi gerektiği düşünülmektedir.


DANIŞTAY_SAVCISI : …
DÜŞÜNCESİ : Dava, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Gümrükler Genel Müdürlüğünün 5.12.2014 günlü, 2014/29 sayılı "Liman Hizmet Tarifesinin Belirlenmesi" konulu Genelgesinin iptali istemiyle açılmıştır.
Anayasanın 124. maddesiyle Başbakanlık, Bakanlıklar ve kamu tüzel kişilerine kendi görev alanlarını ilgilendiren konularda yönetmelik çıkarma yetkisi verilmiş olup bakanlıklar ile diğer kamu kurum ve kuruluşları, görev alanlarına ilişkin olarak tüzük ve yönetmelik dışında, çeşitli adlar altında da düzenleme yapabilmektedirler. Bu düzenlemeler arasında "normlar hiyerarşisi" olarak adlandırılan bir ilişki bulunmaktadır ki, bu kurama göre alt düzenlemelerin dayandıkları üst hukuk normlarına aykırı hüküm ihtiva etmeleri, bunları değiştirmeleri veya kaldırmaları mümkün değildir.
Alt düzenleyici işlemler olan genelge ve yönetmeliklerin; tüzük, kanun ve Anayasaya aykırı hükümler taşımaması gerekmektedir. Aksi takdirde üst hukuk normuna aykırılığı sözkonusu olan alt normun hukuksal dayanağı bulunduğundan sözedilemez.
4458 sayılı Gümrük Kanununun 1. maddesinde; bu Kanunun amacının, Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesine giren ve çıkan eşyaya ve taşıt araçlarına uygulanacak gümrük kurallarını belirlemek olduğu hükme bağlanmış ve 2. maddenin 1. fıkrasında; "Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesi, Türkiye Cumhuriyeti topraklarını kapsar. Türkiye kara suları, iç suları ve hava sahası gümrük bölgesine dahildir." hükmü ile 10. maddenin 1. fıkrasının (c) bendinin 1. tümcesinde; "Müsteşarlık, gümrük mevzuatının doğru olarak uygulanması için gerekli gördüğü bütün önlemleri alır..." ve 10/A maddenin 1. fıkrasının 1. tümcesinde; "Gümrük idareleri, mevzuatın belirlediği şartlar çerçevesinde, Türkiye Gümrük Bölgesi ile diğer ülkeler arasında taşınan eşyanın giriş, çıkış, transit, aktarma ve nihai kullanımını ve serbest dolaşımda bulunmayan eşyanın durumunu düzenleyen gümrük mevzuatı ve diğer mevzuatın doğru uygulanmasını sağlamak için gerekli görülen gümrük kontrollerini yerine getirir..." hükmüne yer verilmiştir.

640 sayılı Gümrük ve Ticaret Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnameye gelince, anılan Kararnamenin 2. maddesinde; "a) Gümrük politikasının hazırlanmasına yardımcı olmak ve uygulamak; gümrük hizmetlerinin süratli, etkili, verimli, belirlenmiş standartlara uygun şekilde yürütülmesini sağlamak ve denetlemek...ğ) Gümrüklü yer ve sahalarda koordinasyonu sağlamak ve kamu düzeninin bozulmasını önleyecek tedbirleri almak..." adı geçen Bakanlığın görevleri arasında sayılmıştır.
4458 sayılı Kanuna dayanılarak hazırlanmış olan Gümrük Yönetmeliğinin 1. maddesinde; "(1) Bu Yönetmeliğin amacı; 4458 sayılı Gümrük Kanununun yönetmelikle düzenlenmesini öngördüğü konuları düzenlemek ve uygulamaya yön verecek hususlara açıklık getirmektir. (2) Bu Yönetmelik, gümrük işlemlerine ilişkin usul ve esasları kapsar." kuralı ile "Gümrük gözetimi ve kontrolü kapsamında işletmelerin yükümlülükleri" başlıklı 72/Ş maddesinin 2. fıkrasında; "Bu maddede belirtilen yükümlülüklere ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir." ve dava konusu Genelgeden önce yürürlüğe giren 15.5.2013 tarih ve 28648 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Yönetmelikle değişik 3. fıkrasında ise, "Muayene ve kontrol edilecek eşyadan alınacak azami bedellere ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenebilir." kuralı düzenlenmiştir.
Yukarıda değinilen Yasa ve Yönetmelikle getirilen kurallar değerlendirildiğinde, limanların da gümrük bölgesi olarak gümrük idaresinin, diğer bir ifadeyle davalı idarenin kontrol ve gözetiminde olduğu kuşkusuzdur.
Her ne kadar, davacı şirket tarafından; davalı idarenin, işleticilerin gümrük işlemleri esnasında verdiği zorunlu hizmetlerin karşılığında aldıkları bedelleri belirleme, bu konuda düzenleme yapma yetkisinin bulunmadığı iddia edilmekte ise de, gümrük kontrol ve muayenesine dair gümrük hizmetlerinin yürütülmesi bakımından liman işleticilerinin verdikleri hizmetler karşılığında uyguladıkları bedelden dolayı doğacak maliyetin, öncelikle ticari politika ve ülke yararına kontrol altına alınması, farklı limanlarda farklı tarifelerin uygulanmaması, aynı liman içinde dahi farklı mükelleften farklı bedel tahsilinin önüne geçilmesi amacıyla davalı idarenin ilgili mevzuat gereğince muayene ve kontrol edilecek eşyadan alınacak azami bedellere ilişkin usul ve esasları belirleme yetkisinin olduğu anlaşılmakla aksi yöndeki iddialara itibar edilmesine hukuken olanak bulunmamaktadır.
Bu durumda, 2014/29 sayılı Genelgenin yayınlandığı tarih itibariyle faaliyette bulunulan aynı veya farklı gümrük sahasında/limanlarda gümrük iş ve işlemlerinin yürütülmesi esnasında işleticiler tarafından mükelleflere farklı bedel uygulanmaması bakımından verilen hizmet karşılığı alınacak bedellerin azami sınırının davalı Bakanlık tarafından belirlenmesinde üst hukuk normlarına ve hukuka aykırı bir yön bulunmamaktadır.
Öte yandan, Gümrük Yönetmeliğinin 72/Ş maddesinin; 12.6.2012 günlü, 28321 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Yönetmelikle eklendiği, bu maddeyle ilk defa 218 inci maddesinde belirtilen işleticilerin, gümrük gözetim ve kontrolü işlemlerinin yapılmasını sağlamak üzere bedelsiz olarak hangi hizmetleri sağlamakla yükümlü oldukları kuralı getirilmiş, bilahare Gümrük Yönetmeliğinin 72/Ş maddesine; 15.5.2013 tarih ve 28648 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Yönetmelikle eklenen 3. fıkrada, muayene ve kontrol edilecek eşyadan alınacak azami bedellere ilişkin usul ve esasları belirlemeye Bakanlığın yetkili olduğu kurala bağlanmış ve dava konusu Genelgeden sonra çıkarılan 22.1.2016 tarihli, 29601 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Yönetmelikle değişik 1. fıkrasında da; işleticilerin; yine gümrük gözetim ve kontrolü işlemlerinin yapılmasını gerçekleştirmek üzere bedelsiz olarak hangi hizmetleri yapmakla yükümlü oldukları kuralı yer almış ise de, Gümrük Yönetmeliğinin 72/Ş maddesinin 1. fıkrasında aktarılan Yönetmelik değişikliği ile; bir takım iş ve işlemlerin yürütülmesi esnasında işleticilerin, davalı idarece yapılacak olan gümrük gözetimi ve kontrolü işlemlerini kolaylaştırması ve buna yönelik olarak kamu hizmetinin daha hızlı, yararlanıcılar lehine eşit, aynı kalitede ve düşük maliyetle sunumunun sağlanması bakımından gümrüklü eşyanın muayeneye hazır hale getirilmesi konusunda bedelsiz hizmet vermesi hususu düzenlenirken anılan Yönetmeliğin 72/Ş maddesinin yukarıda aktarılan 3. fıkrasında yer alan kuralın yürürlükte bırakıldığı, zira işleticilerin kontrolsüz bir şekilde aynı hizmeti farklı bedellerle sağladıkları yönünde gelen şikayetlerin davalı idarece değerlendirildiği, ancak Yönetmelikteki düzenlemelerin ve işleticilerin iddialarının da, hizmet bedellerinin belirlenerek uygulanması konusunda mükellefler için konteynerin büyüklüğü ve verilen hizmetin niteliğine göre belli bir standart getirilmesine yönelik olarak davalı Bakanlık tarafından hizmet bedellerinin belirlenmesi yönünde çıkarılan 5.12.2014 günlü, 2014/29 sayılı Genelgeyi kusurlandırıcı nitelikte olmadığı görülmüştür.
Açıklanan nedenlerle, davanın reddi gerektiği düşünülmektedir.

TÜRK MİLLETİ ADINA

Karar veren Danıştay Onuncu Dairesince, Tetkik Hâkiminin açıklamaları dinlendikten ve dosyadaki belgeler incelendikten sonra gereği görüşüldü:

MADDİ OLAY VE HUKUKİ SÜREÇ :
Bakılan dava, davacı şirket tarafından, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Gümrükler Genel Müdürlüğünün 05/12/2014 tarih ve 2014/29 sayılı "Liman Hizmet Tarifesinin Belirlenmesi" konulu Genelgesinin hukuka aykırı olduğu iddialarıyla iptali istemiyle açılmıştır.

İNCELEME VE GEREKÇE :

Dosyanın incelenmesinde; dava konusu 05/12/2014 tarih, 2014/29 sayı ve "Liman Hizmet Tarifesinin Belirlenmesi" konulu Genelgenin davalı idare tarafından yürürlüğe konulan 27/03/2019 tarih, 215585779-166.99[GGM-07] sayı ve "Deniz Limanlarında Gümrük İş ve İşlemleriyle İlgili Hizmetlerden Alınacak Azami Ücret Tarifesi" konulu Genelge ile yürürlükten kaldırıldığı görülmektedir.
Bu durumda, dava konusu düzenlemenin yürürlükten kaldırılması nedeniyle konusu kalmayan dava hakkında karar verilmesine hukuki olanak bulunmamaktadır.

KARAR SONUCU :
Açıklanan nedenlerle;
1. DAVA HAKKINDA KARAR VERİLMESİNE YER OLMADIĞINA,
2. Ayrıntısı aşağıda gösterilen toplam … TL yargılama giderinin davalı idareden alınarak davacıya verilmesine,
3. Karar tarihinde yürürlükte bulunan Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi uyarınca belirlenen … TL vekâlet ücretinin davalı idareden alınarak davacıya verilmesine,
4. Posta gideri avansından artan tutarın kararın kesinleşmesinden sonra davacıya iadesine,
5. Bu kararın tebliğ tarihini izleyen otuz (30) gün içerisinde Danıştay İdari Dava Daireleri Kuruluna temyiz yolu açık olmak üzere, 23/11/2020 tarihinde oy birliğiyle karar verildi.