Danıştay 6. Daire 2021/2313 Esas 2021/11661 Karar Sayılı İlamı

T.C.
D A N I Ş T A Y
ALTINCI DAİRE
Esas No : 2021/2313
Karar No : 2021/11661

TEMYİZ EDEN (DAVACILAR): 1- …
2- …
VEKİLLERİ : Av. …

KARŞI TARAF (DAVALI) : … Bakanlığı - …
VEKİLİ : …, Hukuk Müşaviri

MÜDAHİL (DAVALI YANINDA) : … Madencilik Sanayi ve Ticaret A.Ş.
VEKİLİ : Av. …

İSTEMİN KONUSU : … İdare Mahkemesinin … tarih ve E:…, K:… sayılı kararının temyizen incelenerek bozulması istenilmektedir.

YARGILAMA SÜRECİ:
Dava konusu istem: İstanbul İli, Çatalca İlçesi, … Mahallesi sınırları içerisinde, … Madencilik Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi tarafından yapılması planlanan "Sicil … No'lu Kuvars Kumu Ocağı Kapasite Artışı ve 2 Adet Kırma-Yıkama-Eleme Tesisi İlavesi Projesi" ile ilgili olarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından verilen … tarih ve … sayılı "Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu" kararının iptali istenilmiştir.
İlk Derece Mahkemesi kararının özeti: Temyize konu kararda; dava dosyasında bulunan bilgi ve belgeler ile bilirkişi raporunun birlikte değerlendirilmesinden; ÇED Raporunda, projenin çevrede, su kaynaklarında, ekosistemde oluşabilecek olumsuz etkilerin önlenmesine dair çok yönlü değerlendirmeler yapıldığı ve oluşacak olumsuz etkilerin alınacak önlemler ile kabul edilebilir düzeyde olduğu, Raporda, proje için seçilen yerin konumu ve proje yer seçimi ile ilgili detaylı açıklamaların yapıldığı ve gerekli taahhütlerin verildiği, Etki Alanının, Çevresel Özelliklerin, Çevresel Etki Değerlendirmelerinin tam ve doğru olarak belirlendiği, Raporun süreç ve içerik açısından mevzuata uygun olarak hazırlandığı, bölgede tarihi açıdan korunması gerekli kültürel bir varlığın bulunmadığı, kapasite artışının planlandığı alanın tamamen orman içinde olduğu, proje alanı içinde yakın çevrede tarım alanı olmadığı, bu kapsamda ilgili Kurumların görüşlerinin alındığının anlaşıldığı, dolayısıyla Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından tesis edilen … tarih ve … sayılı Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu kararında hukuka aykırılık bulunmadığı sonucuna varılmıştır.
Belirtilen gerekçeyle davanın reddine karar verilmiştir.

TEMYİZ EDENLERİN İDDİALARI : ÇED Raporunun yer seçimi, flora-fauna incelemeleri, projenin su kaynaklarına ve alandaki tarihi eserlere olası etkileri açısından yeterli inceleme ve değerlendirme içermediği, dava konusu işlemin, Çevre Kanunu, Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu ile uluslararası sözleşmelere aykırı olduğu, Mahkemece hükme esas alınan bilirkişi raporunda hiçbir iddialarının açıklığa kavuşturulmadığı, raporda teknik hususlara yer verilmediği, bu haliyle eksik olan bilirkişi raporu esas alınarak verilen Mahkeme kararının bozulması gerektiği ileri sürülmektedir.

KARŞI TARAFIN SAVUNMALARI: Davalı idare ile davalı idare yanında müdahil tarafından, temyiz dilekçesinde ileri sürülen hususların kabulü mümkün olmayıp bozmayı gerektirecek bir husus bulunmadığı, dava konusu işlemin usul ve yasaya uygun olarak tesis edildiği belirtilerek istemin reddi gerektiği savunulmuştur.

DANIŞTAY TETKİK HAKİMİ…'IN DÜŞÜNCESİ : Temyiz isteminin kabulü ile Mahkeme kararının bozulması gerektiği düşünülmektedir.

TÜRK MİLLETİ ADINA
Karar veren Danıştay Altıncı Dairesince, Tetkik Hakiminin açıklamaları dinlendikten ve dosyadaki belgeler incelendikten sonra Üye …'in 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun "İvedi yargılama usulü" başlıklı 20/A maddesinin (i) bendi uyarınca Dairemizce keşif ve bilirkişi incelemesinin yaptırılması ve sonucuna göre karar verilmesi gerektiği yolundaki usule ilişkin azlık oyuna karşın, Mahkemece yaptırılan bilirkişi incelemesinin yeterli olmaması nedeniyle maddi olay açıklığa kavuşturulmadığından, bu aşamada temyiz isteminin esasının görüşülemeyeceği sonucuna varılarak, işin gereği görüşüldü:

İNCELEME VE GEREKÇE:
MADDİ OLAY :
İstanbul İli, Çatalca İlçesi, … Mahallesi sınırları içerisinde, … Madencilik Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi tarafından yapılması planlanan "Sicil … No'lu Kuvars Kumu Ocağı Kapasite Artışı ve 2 Adet Kırma-Yıkama-Eleme Tesisi İlavesi Projesi" ile ilgili olarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından … tarih ve … sayılı "Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu" kararı veirlmiştir.
Bunun üzerine bakılan dava açılmıştır.

İLGİLİ MEVZUAT:
2872 sayılı Çevre Kanununun 2. maddesinde; "Çevresel Etki Değerlendirmesi: Gerçekleştirilmesi plânlanan projelerin çevreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin belirlenmesinde, olumsuz yöndeki etkilerin önlenmesi ya da çevreye zarar vermeyecek ölçüde en aza indirilmesi için alınacak önlemlerin, seçilen yer ile teknoloji alternatiflerinin belirlenerek değerlendirilmesinde ve projelerin uygulanmasının izlenmesi ve kontrolünde sürdürülecek çalışmaları... ifade eder.'' hükmüne; 10. maddesinde, "Gerçekleştirmeyi plânladıkları faaliyetleri sonucu çevre sorunlarına yol açabilecek kurum, kuruluş ve işletmeler, Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu veya proje tanıtım dosyası hazırlamakla yükümlüdürler. Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu Kararı veya Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir Kararı alınmadıkça bu projelerle ilgili onay, izin, teşvik, yapı ve kullanım ruhsatı verilemez; proje için yatırıma başlanamaz ve ihale edilemez. Çevresel Etki Değerlendirmesine tâbi projeler ve Stratejik Çevresel Değerlendirmeye tâbi plân ve programlar ve konuya ilişkin usûl ve esaslar Bakanlıkça çıkarılacak yönetmeliklerle belirlenir." hükmüne yer verilmiştir.
25/11/2014 tarihli, 29186 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren ve dava konusu işlemin tesis edildiği tarihte yürürlükte bulunan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğinin 6. maddesinde, "(1) Bu Yönetmelik kapsamındaki bir projeyi gerçekleştirmeyi planlayan gerçek veya tüzel kişiler; Çevresel Etki Değerlendirmesine tabi projeleri için; ÇED Başvuru Dosyasını, ÇED Raporunu, Seçme Eleme Kriterleri uygulanacak projeler için ise Proje Tanıtım Dosyasını, Bakanlıkça yeterlik verilmiş kurum/kuruluşlara hazırlatmak, ilgili makama sunulmasını sağlamak ve proje kapsamında verdikleri taahhütlere uymakla yükümlüdürler. (2) Kamu kurum/kuruluşları, bu Yönetmelik hükümlerinin yerine getirilmesi sürecinde proje sahiplerinin veya Bakanlıkça yeterlik verilmiş kurum/kuruluşların isteyeceği konuya ilişkin her türlü bilgi, doküman ve görüşü vermekle yükümlüdürler. (3) Bu Yönetmeliğe tabi projeler için "Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu" kararı veya "Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir" kararı alınmadıkça bu projelerle ilgili teşvik, onay, izin, yapı ve kullanım ruhsatı verilemez, proje için yatırıma başlanamaz ve ihale edilemez. (4) Bu Yönetmelik hükümlerine göre karar tesis edilmeden önce, projenin gerçekleştirilmesinin mevzuat bakımından uygun olmadığının tespiti halinde, aşamasına bakılmaksızın süreç sonlandırılır." kuralı yer almaktadır.

HUKUKİ DEĞERLENDİRME:
Dosyanın incelenmesinden; İstanbul İli, Çatalca İlçesi, … Mahallesi sınırları içerisinde, …Madencilik Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi tarafından yapılması planlanan "Sicil … No'lu Kuvars Kumu Ocağı Kapasite Artışı ve 2 Adet Kırma-Yıkama-Eleme Tesisi İlavesi Projesi" ile ilgili olarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından verilen … tarih ve …sayılı "Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu" kararının iptali istemiyle bakılmakta olan davanın açıldığı, İdare Mahkemesince, mahallinde yaptırılan keşif ve bilirkişi incelemesi sonucunda düzenlenen ve 21.09.2020 tarihinde Mahkeme kayıtlarına giren bilirkişi raporunda; projenin çevresel etki değerlendirmesi bakımından çevreye, su kaynaklarına, ekosisteme olumsuz etkilerinin olup olmadığının Raporda (bölüm 2.6.7'de) detaylı şekilde açıklandığı, ayrıca oluşabilecek olumsuz etkilerin önlenmesine dair Raporda çok yönlü değerlendirmeler yapıldığı ve oluşacak olumsuz etkilerin alınacak önlemler ile kabul edilebilir düzeyde olduğu; mevcut tesisin genel görünümü incelendiğinde doğada olağanüstü bir tahribat yapılmadığının görüldüğü, ÇED Raporu bölüm 1.2'de proje için seçilen yerin konumu ve proje yer seçimi ile ilgili detaylı açıklamaların yapıldığı ve gerekli taahhütlerin verildiği, mevcut Kuvars Kum ve Yıkama-Eleme Tesisinin ''İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik'' hükümleri kapsamında yer aldığı, I. Sınıf Gayri Sıhhı Müessese kapsamında olduğu, mevcut tesisin işyeri açma ve çalışma ruhsatının olduğu, uyuşmazlığa konu yatırım kapasite artışı olduğu için alternatif yer çalışması yapılmadığı, proje kapsamında yapılacak iş ve işlemlerde mevzuat hükümlerine titizlikle uyulacağının taahhüt edildiği; İstanbul İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü'nün … tarih ve …sayılı Kapsam görüşünde '… sicil no'lu Kuvars Kum Ocağı Kapasite Artışı ve 2 adat Kırma-Yıkama-Eleme tesisi ilavesi projesinin uygulanacağı saha içerisinde tarım arazilerinin bulunmadığının ve 4342 sayılı Mera Kanunu kapsamında yer almadığının, 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu ile 4342 sayılı Mera Kanunu kapsamında yapılacak bir işlem bulunmadığının' belirtildiği; Raporda, Etki Alanının, Çevresel Özelliklerin, Çevresel Etki Değerlendirmelerinin tam ve doğru olarak belirlendiği; proje kapsamında yapılacak çalışmalar sırasında herhangi bir kültür varlığına rastlanılması durumunda 2863 sayılı Yasanın 4. maddesi uyarınca çalışmaların durdurularak ivedilikle İstanbul 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü'ne haber verileceğinin, Su Ürünleri Kanunu kapsamında olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları bulunmadığının, Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğinin 17, 18, 19 ve 20. maddelerinde tanımlanan alanların bulunmadığının, Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği'nde tanımlanan alanların bulunmadığının, Çevre Kanunu'nun 9. maddesi uyarınca Bakanlar Kurulu tarafından 'Özel Çevre Koruma Bölgeleri' olarak tespit ve ilan edilen alanların bulunmadığının, Boğaziçi Kanunu'na göre koruma altına alınan alanların bulunmadığının, mevcut işletme alanının orman alanında yer aldığı ve mevcut durumda ocak alanında işletilen kısımlar için orman izinlerinin alındığının, bu kapsamda İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İSKİ, Orman Bölge Müdürlüğü, DSİ 14. Bölge Müdürlüğü, Çatalca Belediyesi, İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü, İstanbul 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü gibi ilgili kurumların görüşlerinin alındığının ve oluşacak zararlı etkiler için gereken önlemlerin alınacağının taahhüt edildiğinin belirtildiği; ÇED Raporu Özel Formatı çerçevesinde … Mad. San. ve Tic. A.Ş. Sicil …No'lu Kuvars Kumu Ocağı Kapasite Artışı ve 2 Adet Kırma-Yıkama-Eleme Tesisi İlavesi Projesi'ne ait …Proje Müşavirlik Mühendislik Tic. Ltd. Şti. tarafından hazırlanan ÇED Raporu için, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ÇED İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü'nde İnceleme ve Değerlendirme Komisyonu toplantısı düzenlendiği, ÇED raporunun değerlendirildiği ve komisyon üyelerinin olumlu görüşleri ile ÇED Raporunun nihai şeklini aldığı; ÇED Raporu içerik açısından incelendiğinde; Raporun ÇED, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü'nce belirlenen formatta belirtilen hususlara uygun olarak hazırlandığının tespit edildiği, bu bağlamda inceleme değerlendirme komisyon üyelerinin kurum ve kuruluşların olumlu görüşleri doğrultusunda, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ÇED İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü tarafından … tarih ve … sayılı yazı ile ÇED olumlu kararı verildiği; buna göre ÇED Raporunun, süreç ve içerik açısından mevzuata uygun olarak hazırlandığı; yapılan keşifte maden bölgesinde ve izin talep edilen bölgede tarihi açıdan korunması gerekli kültürel bir varlık bulunmadığının görüldüğü, keşif günü davalı tarafından Alaiye Şehitliği'nin bölgeye yaklaşık 20 km mesafede … Köyü'nde bulunduğunun belirtildiği, Şehitliğin izin talep edilen bölgedeki çalışmalardan olumsuz etkilenmesinin çok düşük ihtimal olduğu yönünde görüş belirtildiği; Mahkemece, söz konusu bilirkişi raporu hükme esas alınmak suretiyle davanın reddine karar verildiği anlaşılmaktadır.
Uyuşmazlıkta; davacı tarafından, genel olarak, dava konusu projenin, yer seçiminin doğru olmadığı, ÇED Raporunda yer verilen flora-fauna incelemelerinin yetersiz ve yanlış olduğu, alanda çeşitli tarihi eserler bulunmakta olup alanın 1. derece arkeolojik sit alanı olduğu ve özellikle yerüstü ve yeraltı su kaynakları açısından önemli bir tehdit unsuru oluşturduğu, zira dava konusu alanda oldukça büyük bir gölet bulunduğu, bilirkişi raporunda ise, bu gölette kum temizleme işlemleri yapılmasına rağmen göletin suyunun nereden geldiği, nasıl temizlendiğine ilişkin hiçbir açıklamanın bulunmadığı, müdahil şirket tarafından denizden su çekilmek suretiyle göletin sürekli yenilendiğinin tüm köy halkı tarafından bilinmekte olduğu, bilirkişi raporunda bu ve diğer iddia ve itirazları yönünden açık bir değerlendirmeye, hiçbir teknik ayrıntı ve tespite yer verilmediğinin ileri sürüldüğü görülmektedir.
Mahkeme tarafından mahallinde yaptırılan keşif ve bilirkişi incelemesi sonucu düzenlenen bilirkişi raporunda ise, proje kapsamında yer verilen çevresel etki değerlendirmeleri, projenin yer seçimi ve etki alanı açısından uygun olup olmadığı, yer altı ve yer üstü su kaynaklarına etkileri vb. hususlarda, ÇED Raporundaki ilgili bölüm numaraları belirtilmek suretiyle, bu bölümlerde yer verilen değerlendirmelerin ve verilen taahhütlerin yeterli olduğunun belirtilmesiyle yetinildiği; ÇED Raporunda, yapılan inceleme ve değerlendirmelerle, verilmiş taahhütlerin yeterli ve gerçekçi olup olmadığı hususunda kanaat oluşturabilecek nitelikte, proje alanında yapılmış gözlem ve incelemelere dayalı izlenebilir, somut ve teknik tespitlere yer verilmediği; bununla birlikte, her ne kadar İstanbul 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğünün … tarihli, E…. sayılı yazısında, proje alanında herhangi bir kültür varlığına rastlanılmadığı belirtilmiş ise de, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı Kültür Varlıkları Daire Bakanlığının … tarihli, … sayılı yazısında, ruhsat ve işletme izin alanının 1. derece arkeolojik sit alanında kaldığı bilgisine yer verilmiş olması ve söz konusu hususun, davacının da iddiaları arasında yer alması sebebiyle, bilirkişi heyetinde arkeolog bilirkişiye de yer verilmesi gerekirken bunun yerine sanat tarihçisi bilirkişiye yer verildiği, ancak arkeoloji ile sanat tarihinin birbirinden farklı uzmanlık alanları teşkil olduğu; öte yandan dava konusu proje, bir madencilik projesi olmasına rağmen, bilirkişi raporunu hazırlayan heyette, bir maden mühendisine ve proje alanında büyük bir gölet bulunması, uyuşmazlığın çözümünde yerüstü ve yeraltı su kaynaklarının incelenmesinin de gerekli olduğu ancak heyette bir hidrojeoloji mühendisine de yer verilmediği görülmektedir.
Dava konusu "Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu" kararının yargısal denetiminde, dayanağı ÇED Raporu değerlendirilerek projenin çevre üzerindeki olumsuz etkilerinin, alınacak önlemler sonucu ilgili mevzuat ve bilimsel esaslara göre kabul edilebilir düzeylerde olup olmadığının araştırılması ve bu suretle "Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu" kararının hukuka uygun olup olmadığının açıklığa kavuşturulması gerekmektedir. Dolayısıyla, "Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu" kararının iptali istemiyle açılan davada bilirkişi seçiminin de bu çerçevede değerlendirilmesi gerekmektedir.
Bu açıklamalar ışığında, "Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu" kararının yargısal denetimi yapılırken, seçilecek bilirkişiler arasında bir çevre mühendisinin bulunması, diğer bilirkişilerin ise projenin bulunduğu çevrenin özelliklerine göre ve proje tanıtım dosyasını hazırlayan kişilerin uzmanlık alanları da dikkate alınmak suretiyle belirlenmesi gerekmektedir. Proje tanıtım dosyasını hazırlayan uzmanlar ile birebir aynı sayıda ve aynı uzmanlık alanında olmasa dahi, yargılama usulü kurallarının elverdiği ölçüde, usul ekonomisi de gözetilerek bir denge kurulması, seçilecek bilirkişilerin projenin bulunduğu alana ve projeye yapılan itirazlara göre değerlendirilmesi, bilirkişilerin zorunlu olan ana konu başlıkları bakımından yeterli uzmanlığa sahip olması, bilirkişi raporunun tarafları tatmin edici olması gerekmektedir. Belirtilen hususlar adil bir yargılama yapılması açısından da önem arz etmektedir.
Bu durumda, İdare Mahkemesince; yukarıda belirtilen hususlar ile tarafların iddiaları, projenin yeri, nitelikleri ve proje tanıtım dosyasını hazırlayanların uzmanlık alanları da dikkate alınarak, dava konusu "Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir" kararına konu faaliyetin çevre üzerindeki olumsuz etkilerinin, alınacak önlemler sonucu ilgili mevzuat ve bilimsel esaslara göre kabul edilebilir düzeylerde olup olmadığının araştırılması amacıyla, aralarında çevre mühendisi, maden mühendisi, hidrojeoloji mühendisi, arkeolog gibi uzmanlar da bulunmak ve gerekirse başka dallardan öğretim görevlilerine de yer verilmek suretiyle, projenin bulunduğu çevrenin özelliğine göre konusunda uzman bilirkişilerden oluşturulacak yeni bilirkişi heyetiyle proje alanında keşif ve bilirkişi incelemesi yaptırılması, bunun sonucunda düzenlenecek raporun, tarafların iddia ve savunmaları açısından açık, izlenebilir, somut ve teknik hususlara yer verecek şekilde hazırlanmasının sağlanması ve söz konusu bilirkişi raporunun incelenmesi suretiyle de uyuşmazlığın esası hakkında yeniden karar verilmesi gerekmektedir.
Bu itibarla, karara esas alınabilecek nitelikte ve yeterlilikte olmayan bilirkişi raporuna dayanılarak verilen davanın reddine ilişkin temyize konu İdare Mahkemesi kararında hukuki isabet bulunmamaktadır.

KARAR SONUCU :
Açıklanan nedenlerle;
1.2577 sayılı Kanunun 49. maddesine uygun bulunan davacıların temyiz isteminin kabulüne,
2.Davanın yukarıda özetlenen gerekçeyle reddine ilişkin temyize konu … İdare Mahkemesinin … tarih ve E:…, K:… sayılı kararının BOZULMASINA,
3. Dosyanın anılan Mahkemeye gönderilmesine,
4. Kullanılmayan yürütmenin durdurulması harcının istemi halinde davacıya iadesine,
5. 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 20/A-2-(i) maddesi uyarınca, karar düzeltme yolunun kapalı olduğunun duyurulmasına, 21/10/2021 tarihinde oyçokluğuyla karar verildi.

KARŞI OY (X) :
Mahkeme tarafından hükme esas alınan bilirkişi raporunu hazırlayan ekipte her ne kadar maden mühendisi bilirkişiye yer verilmemiş ise de, gerek söz konusu ekipte jeoloji mühendisi bilirkişiye yer verilmiş olması ve bilirkişi raporunda madencilik faaliyetleri açısından incelemelere de yer verilmiş olması gerekse davacılar tarafından sunulan dava ve temyiz dilekçelerinde, ekipte maden mühendisi bulunması yönünde herhangi bir istem ve itirazda bulunulmamış olması; öte yandan, bilirkişi raporunda, davacılarca ileri sürülen hususlarda, dava konusu işleme dayanak teşkil eden Nihai ÇED Raporunda yapılan değerlendirme ve sonuçta verilen taahhütlerin yeterli olduğu yönünde net tespitlere yer verilmiş olması karşısında, söz konusu bilirkişi raporu esas alınarak verilen İdare Mahkemesi kararı ve dayandığı gerekçenin usul ve yasaya uygun olduğu sonucuna varılmış olup, kararın onanması gerektiği oyuyla, aksi yöndeki çoğunluk kararına katılmıyorum.