Danıştay 6. Daire 2020/10485 Esas 2021/12569 Karar Sayılı İlamı

T.C.
D A N I Ş T A Y
ALTINCI DAİRE
Esas No : 2020/10485
Karar No : 2021/12569

DAVACI :... Ambalaj ve Matbaacılık San. ve Tic. A.Ş.
VEKİLİ : Av. ...
DAVALILAR : 1- ...
2- ... Genel Müdürlüğü
VEKİLLERİ : Av. ...

DAVANIN KONUSU : İstanbul ili, Arnavutköy ilçesi, ... Köyü, ... ada, ... ve ... parsel sayılı taşınmazların "Kuzey Marmara Otoyolu (3. Boğaz Köprüsü dahil)" projesi kapsamında Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından 2942 sayılı Kamulaştırma Kanununun 27. maddesi uyarınca acele kamulaştırılmasına ilişkin 04/11/2020 tarih ve 31294 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 03/11/2020 tarih ve 3165 sayılı Cumhurbaşkanı Kararının iptali istenilmektedir.

DAVACININ İDDİALARI : Taşınmaz üzerinde 18 yıllık geçmişi bulunan tam kapasite ile çalışan ambalaj fabrika kompleksinin bulunduğu, kamulaştırma kararı neticesinde fabrikanın üretime devam edemeyeceği aynı özellikli bir tesisin kurulması için iki yıl, makinaların taşınması için bir yıl gerektiği, taşınma sürecinin tamamının üç yıl süreceği ve 10 milyon dolar gerektirdiği, kamulaştırma bedeli olarak boş bir araziye ödenecek bedelle kıyaslanamayacak düzeyde fazla kamulaştırma bedeli ödenmek zorunda kalınacağından kamulaştırma sebebiyle 220.048.000 TL kamu zararına sebebiyet verileceği, üretimin aksaması müşteri kaybına yol açacağı, tüm müşterilerini kaybederek iflasın eşiğine geleceği, acele kamulaştırma kararının alınabilmesi için gerekli olan acelelik halinin ve olağanüstü koşulların somut olayda gerçekleşmediği, proje ortaya konulmaksızın soyut güzergah üzerinden kamulaştırma kararının alındığı, gerekli olan olağanüstü durumların, acelelik halinin ve acele kamulaştırma yöntemine başvurulması ile amaçlanan kamu yararının somut olarak ortaya konulamadığı, üretim tesisinin faaliyetinin kesintiye uğramamasında üstün kamu yararı bulunduğu, davaya konu taşınmazların kuzey-güney istikametinde mevcut yol ve ve yolun diğer kenarındaki üzerlerinde yapı bulunmayan tarla ve arsanın (bu taşınmazlarında acele kamulaştırma kapsamında bulunduğu) kamulaştırılabileceği, bu sayede milli değer haline gelen fabrika korunabileceği gibi, inşa edilmek istenilen yolunda yapılabileceği, yolun diğer tarafında yer alan boş parsellerin kamulaştırılmasının kamu yararına daha uygun olacağı, kesinleşmiş bir projenin bulunmadığı ileri sürmektedir.

DAVALILARIN SAVUNMASI: Dava konusu işlemin hukuka uygun olduğu, davaya konu ... ada, ... parsel için davacı ile uzlaşma sağlandığı, ayrıca davaya konu ... ada, ... parselin kamulaştırma kapsamı dışına çıkarıldığı savunulmaktadır.

DANIŞTAY TETKİK HAKİMİ ...'IN DÜŞÜNCESİ: Dava konusu işlemin davaya konu... ada, ... parsele ilişkin kısmının iptali gerektiği, davaya konu ... ada, ... parsel yönünden ise davanın ehliyet yönünden reddi gerektiği düşünülmektedir.

DANIŞTAY SAVCISI ...'IN DÜŞÜNCESİ: Dava, İstanbul ili, Arnavutköy ilçesi, ... Köyü, ... ada, ... ve ... parsel sayılı taşınmazların "Kuzey Marmara Otoyolu" projesi kapsamında 2942 sayılı Kamulaştırma Kanununun 27. maddesi uyarınca Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından acele kamulaştırılmasına ilişkin 03/11/2020 tarih ve 3165 sayılı Cumhurbaşkanı Kararının iptali istemiyle açılmıştır.
Anayasa'nın 13. ve 35. madde hükümleri uyarınca mülkiyet hakkının kamu yararı amacıyla Anayasa'ya uygun olarak yasayla sınırlandırılması mümkündür. Ancak buna ilişkin düzenlemeler öncelikle kamu yararına dayanmalıdır.Ülkemizin taraf olduğu Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin Ek 1 Nolu Protokolüyle de mülkiyet hakkı bir insan hakkı olarak kabul edilmiş ve bu hakkın orantılılık ilkesi çerçevesinde kamu yararı gözetilerek sınırlandırılabileceği ifade edilmiştir. Buna göre, bir taşınmaz üzerindeki mülkiyet hakkının kamulaştırma yolu ile kaldırılması (mülkiyetin el değiştirmesi) kamu yararının karşılanması zorunluluğunun özel mülkiyet hakkının korunmasından üstün tutulması şartına bağlıdır. Bu çerçevede, 2942 sayılı Yasanın 27. maddesi incelendiğinde, kamulaştırma işlemlerinde öngörülen yöntemlerin bir kısmının uygulanmayarak taşınmaza acele el konulabilmesi yolu istisnai olarak başvurulabilecek bir yöntem olarak düzenlendiğinden, madde hükmü ile üç durumda acele kamulaştırma yolu ile taşınmaza el konulmasına olanak tanınmıştır. Bu koşullardan ikisi Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanununun uygulanmasında yurt savunması ihtiyacına veya özel kanunlarda öngörülen olağanüstü durumlarda gerekli olması halleri şeklinde açıkça sayılmak suretiyle üstün kamu yararının ve kamu düzeninin korunmasının gerçekleştirilmesi amacıyla acele kamulaştırma yoluna gidilebileceği belirtilmiştir. Bu kapsamda üçüncü koşul olan aceleliğine Bakanlar Kurulunca karar verilebilmesi için de kamu yararı ve kamu düzenine ilişkin olma halinin maddede yer alan diğer iki koşula paralel nitelik taşıması gerekmektedir.
Dosyanın incelenmesinden, Kuzey Marmara Otoyolu Projesi kapsamında dava konusu kararla proje güzergahında bulunan taşınmazların Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından acele kamulaştırılmasına karar verildiği, davalı idare savunmasında uyuşmazlık konusu taşınmazların Kuzey Marmara Otoyolu (3. Boğaz Köprüsü dahil) Nakkaş-Başakşehir (Bağlantı yolları dahil) Kesimi Projesi ile etkileşim halinde olduğu, ön projesinin onaylandığı, Kuzey Marmara Otoyolu Projesinin ülkemizde nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu, en gelişmiş bölgeden geçtiği, anılan proje ile ulaşım altyapısının seviyesinin artacağı, ulusal ve uluslararası ulaşım talebinin en üst düzeyde karşılanacağı ve bölgede kesintisiz, erişim kontrollü, güvenli, konforlu bir karayolu ulaşımının sağlanacağı, Kuzey Marmara Otoyolu Projesinin son parçasını oluşturan Nakkaş-Başakşehir Kesiminin zamanında hayata geçirilebilmesinde gerekli kamulaştırma işlemlerinin ivedilikle tamamlanmasının büyük önem taşıdığı, Kuzey Marmara Otoyolu Nakkaş-Başakşehir Kesimine ait onaylanacak uygulama projeleri doğrultusunda kamulaştırma sınırının kesinleşeceği belirtilmiş olup, Kuzey Marmara Otoyolu Projesinin son parçasını oluşturan Nakkaş-Başakşehir Kesiminin zamanında hayata geçirilebilmesinde gerekli kamulaştırma işlemlerinde kamu yararı bulunmakta ise de, henüz uygulama projelerinin onaylanmadığı, kamulaştırma sınırının kesinleştirilmediği anlaşıldığından, olayda, olağan kamulaştırma yoluna başvurulmaksızın acele kamulaştırma yapılmasını gerektiren acelelik halinin ve kamu düzeninin korunmasını gerektiren hallerin bulunmadığı görüldüğünden, acele kamulaştırmaya ilişkin olarak 2942 sayılı Kanunda aranan özel ve istisnai koşullar bulunmadan ve idarece ortaya konulmadan, uyuşmazlığa konu taşınmazların acele kamulaştırılması yolunda tesis edilen dava konusu kararda 2942 sayılı Yasa'nın 27. maddesinin amacına ve uygulanma koşullarına uygunluk bulunmadığı sonucuna varılmıştır.
Açıklanan nedenlerle, dava konusu kararın uyuşmazlığa konu taşınmazlara yönelik olarak iptaline karar verilmesinin uygun olacağı düşünülmektedir.

TÜRK MİLLETİ ADINA
Karar veren Danıştay Altıncı Dairesince duruşma için taraflara önceden bildirilen 29/09/2021 tarihinde, davacı vekili Av. ...'un geldiği, davalılar Cumhurbaşkanlığı ile Karayolları Genel Müdürlüğü vekillerinin gelmediği, Danıştay Savcısının hazır olduğu görülmekle, açık duruşmaya başlandı. Taraflara usulüne uygun olarak söz verilerek dinlendikten ve Danıştay Savcısının düşüncesi alındıktan sonra taraflara son kez söz verilip, duruşma tamamlandı. Tetkik Hakiminin açıklamaları dinlendikten ve dosyadaki belgeler incelendikten sonra gereği görüşüldü:

İNCELEME VE GEREKÇE:
MADDİ OLAY:
Dava konusu 03/11/2020 tarih ve 3165 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile İstanbul ili, Arnavutköy ilçesi, ... Köyü, ... ada, ... ve ... parsel sayılı taşınmazların "Kuzey Marmara Otoyolu (3. Boğaz Köprüsü dahil)" projesi kapsamında Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından 2942 sayılı Kamulaştırma Kanununun 27. maddesi uyarınca acele kamulaştırılmasına karar verilmiştir.
Bakılan dava, dava konusu acele kamulaştırma kararının davacıya ait taşınmazlar yönünden iptali istemiyle açılmıştır.
Davalı idarelerden Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından verilen 16/07/2021 tarihli dilekçede; davaya konu ... ada, ... parsel için davacı ile uzlaşma sağlandığının ve davaya konu ... ada, ... parselin kamulaştırma kapsamı dışına çıkarıldığı belirtilmesi üzerine; Dairemizin 29/09/2021 tarih ve E:2020/10485 sayılı ara kararıyla "... ada, ... parselin tapuda devir işlemlerinin tamamlanarak Karayolları Genel Müdürlüğü adına tapu belgesi düzenlenip düzenlenmediği hususunun sorulmasına ve şayet tapuda devir işlemi gerçeklemiş ise tapu belgesinin bir örneğinin gönderilmesinin, ayrıca ... ada, ... parselin kamulaştırma kapsamı dışına çıkarılmasına dair belgenin bir örneğinin gönderilmesinin" istenilmesine karar verilmiştir.
Davalı idarelerden Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından verilen ... tarih ve ... sayılı ara kararına cevap yazısı ve eklerinin incelenmesinden; davaya konu ... ada, ... (eski ...) parselin, tapuda ... tarih ve ... yevmiye nolu işlem ile Karayolları Genel Müdürlüğü adına tescil edildiği, Karayolları Genel Müdürlüğü'nün ... tarih ve ... sayılı onay yazısıyla davaya konu ... ada, ... parselin kamulaştırma kararının kaldırılmasına karar verildiği anlaşılmaktadır.

İLGİLİ MEVZUAT:
Anayasanın 35. maddesinde: "Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla, kanunla sınırlanabilir. Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz." hükmü yer almaktadır.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin Ek 1 Nolu Protokolünün "Mülkiyetin korunması" başlıklı 1. maddesinde: "Her gerçek ve tüzel kişinin mal ve mülk dokunulmazlığına saygı gösterilmesini isteme hakkı vardır. Herhangi bir kimse, ancak kamu yararı sebebiyle ve yasada öngörülen koşullara ve uluslararası hukukun genel ilkelerine uygun olarak mal ve mülkünden yoksun bırakılabilir. Yukarıdaki hükümler, devletlerin, mülkiyetin kamu yararına uygun olarak kullanılmasını düzenlemek veya vergilerin ya da başka katkıların veya para cezalarının ödenmesini sağlamak için gerekli gördükleri yasaları uygulama konusunda sahip oldukları hakka halel getirmez." hükmüne yer verilmiştir.
2942 sayılı Kamulaştırma Kanununun 27. maddesinde ise; 3634 sayılı Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanununun uygulanmasında yurt savunması ihtiyacına veya aceleliğine Cumhurbaşkanınca karar alınacak hallerde veya özel kanunlarla öngörülen olağanüstü durumlarda gerekli olan taşınmaz malların kamulaştırılmasında kıymet takdiri dışındaki işlemler sonradan tamamlanmak üzere ilgili idarenin istemi ile mahkemece yedi gün içinde o taşınmaz malın 10. madde esasları dairesinde ve 15. madde uyarınca seçilecek bilirkişilerce tespit edilecek değeri, idare tarafından mal sahibi adına 10. maddeye göre yapılacak davetiye ve ilanda belirtilen bankaya yatırılarak o taşınmaz mala el konulabileceği, bu Kanunun 3. maddesinin 2. fıkrasında belirtilen hallerde yapılacak kamulaştırmalarda yatırılacak miktar, ödenecek ilk taksit bedeli olduğu düzenlemesine yer verilmiştir.

HUKUKİ DEĞERLENDİRME:
Dava konusu işlemin ... ada, ... parsele ilişkin kısmı ile ilgili olarak;
Davalı idarelerden Karayolları Genel Müdürlüğü'nün ... tarih ve ... sayılı onay yazısıyla; davaya konu ... ada, ... parselin kamulaştırma kararının kaldırılmasına karar verilmiş ise de, dava konusu Cumhurbaşkanı kararında yer verilen anılan taşınmaz yönünden, dava konusu işlemi tesis eden Cumhurbaşkanlığı tarafından dava konusu işlemin geri alınmadığı anlaşıldığından dava konusu Cumhurbaşkanı kararının davaya konu ... ada,... parsele ilişkin kısmında hukuka uyarlık görülmemiştir.
Dava konusu işlemin ... ada, ... parsele ilişkin kısmına gelince;
Yargısal denetim amacıyla her idari işleme karşı herkes tarafından iptal davası açılmasının idari işlemlerde istikrarsızlığa neden olmaması ve idarenin işleyişinin bu yüzden olumsuz etkilenmemesi için, dava konusu edilecek işlem ile dava açacak kişi arasında belli ölçüler içinde menfaat ilişkisi bulunması koşuluna ihtiyaç vardır. Her olay ve davada, yargı merciine başvurarak dava açan kişinin menfaatinin, iptali istenen işlemle ne ölçüde ihlal edildiğinin takdiri de yargı mercilerine bırakılmıştır. İptal davası açılabilmesi için gerekli olan menfaat ilişkisi kişisel, meşru, güncel bir menfaatin bulunması halinde gerçekleşecektir. Başka bir anlatımla, iptal davasına konu olan işlemin davacının menfaatini ihlal ettiğinden söz edilebilmesi için, davacıyı etkilemesi, yani davacının kişisel menfaatini ihlal etmesi, işlem ile davacı arasında ciddi ve makul bir ilişkinin bulunması gerekmektedir. Aksi halde, kişilerin kendisine etkisi bulunmayan, menfaatlerini ihlal etmeyen idari işlemler hakkında da iptal davası açma hakkı doğar ve bu durum idarenin işleyişini olumsuz etkiler. İdari işlemlerin hukuka uygunluğunun yargı yoluyla denetimini amaçlayan iptal davasının görüşülebilmesi için ön koşullardan olan "dava açma ehliyeti" iptal davasına konu kararın niteliğine göre idari yargı yerince değerlendirilmektedir.
Diğer taraftan, dava açmanın ön koşulu olan menfaat ihlali hususunun, yalnızca davanın açılış aşaması ile sınırlı olmayıp dava neticeleninceye kadar bulunması gerektiği de tartışmasızdır.
Dairemizin; 29/09/2021 tarihli ara kararına davalı idarelerden Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından verilen ... tarih ve ... sayılı ara kararına cevap yazısı ve eklerinin incelenmesinden, davaya konu ... ada, ... (eski ... ) parselin, davacı ile idare arasında sağlanan uzlaşma neticesinde kamulaştırılarak tapuda ... tarih ve ... yevmiye nolu işlem ile Karayolları Genel Müdürlüğü adına tescil edildiği anlaşılmıştır.
Bu durumda; dava konusu ... ada, ... parselin acele kamulaştırılmasına ilişkin Cumhurbaşkanı Kararının iptali istemiyle bakılan davayı açan davacıyla, söz konusu taşınmaz arasındaki mülkiyet ilişkisinin son bulmuş olması nedeniyle, anılan taşınmaz yönünden davacının dava açma ehliyetinin bulunmadığı sonucuna varıldığından, dava konusu ... ada, ... parsel yönünden davanın esasının incelenmesi hukuken mümkün değildir.

KARAR SONUCU:
Açıklanan nedenlerle;
1.Dava konusu işlemin ... ada, ... parsele ilişkin kısmının İPTALİNE,
2. Dava konusu işlemin ... ada, ... parsele ilişkin kısmı yönünden ise DAVANIN EHLİYET YÖNÜNDEN REDDİNE,
3. Dava kısmen iptal, kısmen ehliyet ret ile sonuçlandığından aşağıda ayrıntısı yer alan ...-TL yargılama giderinin yarısı olan ...- TL'sının davacı üzerinde bırakılmasına, ...- TL'nin davalı idarelerden alınarak davacıya verilmesine,
4. Karar tarihinde yürürlükte bulunan Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi uyarınca duruşmalı davalar için belirlenen ... -TL vekâlet ücretinin davalı idarelerden alınarak davacıya verilmesine,
5. Karar tarihinde yürürlükte bulunan Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi uyarınca belirlenen ...-TL vekâlet ücretinin davacıdan alınarak davalı idarelere verilmesine,
6. Varsa posta gideri avansından artan tutarın kararın kesinleşmesinden sonra taraflara iadesine,
7. 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu'nun 20/A-2-(g) maddesi uyarınca, kararın tebliğinden itibaren 15 gün içerisinde Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu'na temyiz yolu açık olmak üzere, 16/11/2021 tarihinde, davaya konu ... ada, ... parsel yönünden oybirliğiyle, ... ada, ... parsel yönünden ise oyçokluğuyla karar verildi.

(X) KARŞI OY:
Dava, İstanbul ili, Arnavutköy ilçesi, ... Köyü, ... ada, ... ve ... parsel sayılı taşınmazların "Kuzey Marmara Otoyolu (3. Boğaz Köprüsü dahil)" projesi kapsamında Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından 2942 sayılı Kamulaştırma Kanununun 27. maddesi uyarınca acele kamulaştırılmasına ilişkin 04/11/2020 tarih ve 31294 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 03/11/2020 tarih ve 3165 sayılı Cumhurbaşkanı Kararının iptali istemiyle açılmıştır.
Dosyanın incelenmesinden; davalı Karayolları Genel Müdürlüğü'nün ... tarihli ve ... sayılı kararıyla kamu yararı kararının ve ... tarih ve v sayılı kararıyla ise kamulaştırma kararının alındığı anlaşılmaktadır.
Bu durumda; davaya konu taşınmazların kamulaştırma kararının davalı Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından alınmış olması sebebiyle, aynı davalı idarenin ... tarih ve ... sayılı kararıyla davaya konu ... ada, ... parselin kamulaştırma kararının kaldırılmasına karar verildiği görüldüğünden, davaya konu ... ada, ... parsel yönünden dava konusuz kaldığından karar verilmesine yer olmadığına karar verilmesi gerektiği düşüncesiyle, çoğunluk kararına davaya konu ... ada ... parsele ilişkin kısmı yönünden katılmıyorum.